Fen bilimleri alanını seçen öğrencilerin kariyer yetkinlik beklentisi ile kariyer seçenekleri zenginliği ve üniversiteye giriş sınavlarındaki performansları arasındaki ilişkiler

Abstract

ÖZET Bu araştırmada, Hackett ve Betz'in (1981) kendini yetkin görme beklentisi kuramından (Bandura, 1977) yararlanarak, kadınların meslek davranışına yönelik oluşturduktan bir model sulanmıştır. Hackett ve Betz (1981), bu model sayesinde düşük yetkinlik beklentisine sahip bireylerin kariyer seçeneklerinin de sınırlı olup olmadığı; yetkinlik beklentisindeki cinsiyet farklılıklarının mesleki davranışlardaki cinsiyet farklılıklanyla ilişkili olup olmadığı konusunda araştırma yapılabileceğini belirtmektedirler. Fen bilimleri alanını seçmiş altıncı dönem kız ve erkek öğrencileri (N = 332) üzerinde yürütülen bu araştırmada üç temel amaç bulunmaktadır: Birinci amaç, erkek başatlı mesleklere ilişkin yetkinlik beklentisi ve kariyer seçenekleri zenginliğindeki cinsiyet farklılıkları ile ilgilidir. İkinci amaç, yetkinlik beklentisindeki cinsiyet farklılıklarının üniversiteye giriş sınavlarından elde edilen puanlarla ilişkisinin incelenmesi ile ilgilidir. Üçüncü amaç, yetkinlik beklentisinin kariyer seçenek zenginliğini ve üniversiteye giriş sınavlarından elde edilen puanlan yordamadaki katkı payı ile ilgilidir. Araştırmada yetkinlik beklentisi ile ilgili olarak bir ölçek geliştirilmiştir: Kariyer Yetkinlik Beklentisi Ölçeği. Bu ölçeğin üç alt ölçeği vardır. Bunlar, Öğrenci Yerleştirme Sınavı'ndaki Yetkinlik Beklentisi Ölçeği; Eğitimsel Gereklerdeki Yetkinlik Beklentisi Ölçeği; ve İş Görevlerindeki Yetkinlik Beklentisi ölçeği' dir. Yetkinlik beklentisinin kariyer seçenek zenginliği ile ilişkisini ölçmek amacıyla da Kariyer Seçenek Zenginliği Ölçeği adı verilen dördüncü bir ölçek daha geliştirilmiştir, ölçekler, Fen ve Matematik alanları ile ilgili olan meslek ya da yükseköğretim programlannm başlıklanna göre oluşturulmuştur. Araştırmanın ilk amacına yönelik olarak yapılan t-testi sonuçlarına göre, erkek başatlı meslek ve yükseköğretim programlarındaki yetkinlik beklentisinde cinsiyet farklılıklan çıkarken, bu farklılıklarla ilişkili olabilecek şekilde kız öğrencilerin kariyer seçeneklerini smırladıklan saptanmıştır. İkinci amaçla ilgili olarak yapılan iki yönlü varyans analizi sonuçlarına göre, yüksek yetkinlik beklentisi olan öğrencilerin Öğrenci Seçme Sınavı'ndaki Sayısal, Öğrenci Yerleştirme Sınavı'ndaki Fen ve Matematik puanlan daha yüksek bulunmuştur. Ayrıca, yetkinlik beklentisi cinsiyetle ortak etki göstermiş ve erkek öğrencilerin kız öğrencilerden daha yüksek ÖSYM sınav puanı aldıklan ortaya çıkmıştır. Üçüncü amaçla ilgili bulgularda ise, Kariyer Seçenek Zenginliği ölçümlerinin yordanmasında, yetkinlik beklentisinin göstergeleri etkili bulunmamıştır. Yetenek ölçümlerinin yordanmasında ise yetkinlik beklentisinin önemli bir oranda katkısının olduğu ortaya çıkmıştır. Sonuç bölümünde ise, araştırmacı ve uygulamacılar için öneriler verilmiştir. XII

ABSTRACT In this research, a model about woman's vocational behavior has been tested. This model was based on Hackett and Betz's (1981) theory of self-efficacy (Bandura, 1977). The model allows us to plan research on limitations of individuals' career choices and relationship between gender and vocational behavior. The research has been carried out on 332 sixth semester science students. The research has three main goals: The first goal is related to gender differences in self-efficacy and consideration of career options in male-dominant occupations. The second goal of the research is to find out the gender differences in self-efficacy and its relation with university entrance exam scores. The third one is to specify the predictive value of self-efficacy in consideration of career options and university entrance exam scores. A scale was developed to measure self-efficacy expectancy. This scale has three subscales; namely, Self-Efficacy in Student Placement Exam Scale; Self-Efficacy in Educational Requirements Scale; and Self-Efficacy in Job Duties Scale. An additional Consideration of Career Options Scale was used with the purpose of investigating the relationship between self- efficacy expectancy and consideration of career options. Scales were based on science and math related occupation titles. As related to the first goal, a t-test analysis was carried out and significant gender differences in male-dominant occupations were found, and females revealed a more constricted view in their consideration of career options. Concerning the second goal, a two way analysis of variance was carried out and the results revealed that those students having high self-efficacy expectancies obtained higher numerical scores in Student Selection Exam and higher science and math scores in Student Placement Exam. Also, self-efficacy expectancy seemed to have an interaction effect with sex, and male students obtained higher exam scores than females ones. Self-efficacy expectancy indices were not found to be effective in predicting consideration of career options, but it was found to be effective in predicting ability measurements. According to the implications of the study some recommendations were made for researchers and field practitioners. XIII