2003-2012 yılları arasında kök hücre nakli yapılan hastaların geç dönem endokrin komplikasyonları

Abstract

Hematopoietik kök hücre nakli (HKHN) hematolojik hastalıkta,malignitelerde ve konjenital hastalıklarda uygulanan, birçok hastalık için şifasağlayabilen tek sağaltım yöntemi olarak kabul görmektedir. Hazırlama rejimleri, graft versus host hastalığı (GVHH) ve destek tedavilerindeki gelişmeler nakilsonrası uzun süreli yaşayan hasta sayısını arttırmıştır. Uzun dönem yaşayan hasta sayısındaki artış ise geç dönem komplikasyonları karşımıza çıkarmaktadır. Hematopoietik KHN sonrası görülen kanser dışı geç dönem komplikasyonlar çok çeşitli olup GVHH gibi immünolojik olanlar dışındakiler genellikle hastanın hayat kalitesini azaltan morbiditeler olup nadiren mortaliteye yol açarlar. Endokrin komplikasyonlar ise kök hücre nakli yapılmış hastalarda uzun dönemde en sık görülen komplikasyonlardır. Bu çalışmada Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi (GÜTF) Kök Hücre Nakli Ünitesinde (KHNÜ) takipli HKHN alıcılarının geç dönem endokrin komplikasyonları ve bu komplikasyonlar için olası risk faktörlerinin belirlenmesi hedeflenmiştir.Çalışma kapsamında 2003-2012 yılları arasında HKHN yapılmış ve nakil sonrası en az 1 yıl hastalıksız yaşayan 169 hasta incelenmiştir. Allojenik ve otolog KHN alıcılarında ortanca 38 ve 31 aylık takip süresince obezite (%4,5 ile %11,8), dislipidemi (%77,3 ile %50), DM (%11,1 ile %7,8), HT (%36,5 ile %21,1), metabolik sendrom (%6,8 ile 10,8), hipotiroidi (%21,7 ile %16,7), osteoporoz/osteopeni (%58,2 ile %42,2), avasküler nekroz (%13,9 ile 0),hipogonadizm (%27,8 ile %16,1), hipertiroidi (%18,9 ile %10,6) ve ötiroid hasta sendromu (%10 ve %3) geliştiği görülmüştür. Dislipidemi gelişiminin CsA kullanımı ile arttığı ancak Takrolimus ve MMF kullanımından etkilemediği bulunmuştur. Erkek cinsiyetin, yaşın, MS, obezitenin, CsA ve steroid kullanımının HT gelişiminde risk artışına neden olduğu gösterilmiştir. Yaşın ve CsA kullanımının osteopeni/osteoporoz gelişimini arttırdığı, steroid kullanımının ise etkisiz olduğu bulunmuş ve bu sonuç profilaktik Ca ve D vitamini kullanımınabağlanmıştır. Avasküler nekroz gelişimi için steroid kullanımının bağımsız bir risk faktörü olduğu gösterilmiştir. Kadın cinsiyetin, hazırlama rejiminde busulfan kullanımının, akut GVHH gelişiminin ve CsA kullanımının hipogonadizm gelişimini riskini anlamlı olarak arttırdığı saptanmıştır. Nakil sonrası CsA kullanım süresi kısa olan hastalarda dislipidemi, hipotiroidi, osteopeni/osteoporoz, hipogonadizm gelişim sıklığının anlamlı olarak arttığı saptanmıştır. Nakil sonrası uzun süreli CsA kullanımı ile baskılanan, ancak klasik GVHH bulgusu olmadığı için CsA kullanımı erken sonlandırılan hastalarda daha sık görülen bu klinik tabloların ?gizli/belirsiz? bir immün çatışmanın sonucu olması mümkündür. Ancak bu hipotezin kanıtlanması için daha ileri araştırmalara gerek duyulmaktadır.

Hematopoietic stem cells transplantation (HSCT) is accepted therapeuticoption for malignancies, hematological and congenital diseases. Advances in conditioning regimens, GVHD treatment and supportive care have increased numbers of long term survivors. Long term complications have occured as a problem by increased numbers of survivors. A wide variety of non malignant long term complications of HSCT reduce the quality of life and rarely cause mortality except immunological complications like GVHD. The most common complication of long term follow-up after HSCT is endocrinological complications. In this study, patients followed by Gazi University Faculty of MedicineStem Cells Transplantation Clinic evaluated for long term endocrinological complications and potential risk factors of these complications. Within the context of study, we examined 169 patients who underwent HSCT between 2003-2012 and survived at least 1 year after HSCT without relapsing. The median follow up period in allogeneic and autogeneic HSCT recipients were 38 and 31 months. Obesity (%4,5 vs %11,8), dyslipidemia (%77,3 vs %50), DM (%11,1 vs %7,8), HT (%36,5 vs %21,1), metabolic syndrome(%6,8 vs 10,8), hypothyroidism (%21,7 vs %16,7), osteoporosis/osteopenia(%58,2 vs %42,2), avascular bone necrosis (%13,9 vs 0) and hypogonadism (%27,8 vs %16,1) developed in allogeneic and autogeneic SCT recipients. However, hyperthyroidism (%18,9 vs %10,6) and euthyroid sick syndrome (%10 vs %3) developed in the first few months and temporary.Administration of CsA was found a risk factor for development of dyslipidemia but Tacrolimus and MMF were not. Risk factors of development of HT were male gender, age, metabolic syndrome, obesity, CsA and steroid treatments. Also age and CsA were found risk factors for development of osteopenia/osteoporosis. However steroid was not found risk factor for development of osteopenia/osteoporosis, explanied by using Ca and vitamine D.Steroids treatment was a indipendent risk factor for avascular bone necrosis. Risk factors for development of hypogonadism were female gender, conditioning with busulfan, acute GVHD and CsA.Short term use of CsA was risk factor for development of dyslipidemia, hypothyroidism, osteopenia/osteoporosis and hypogonadism. These results maybe explained by ?occult or undifened? immun reaction. The complications were suppresed with post-transplant long term use of CsA and were more frequently seen in patients early discontinuation of CsA who have no classical GVHD signs. However, further studies are needed to prove this hypothesis.