Mali başarısızlık tahmininde çok değişkenli istatistiksel yöntemlerin ve çok kriterli analize dayalı bir modelin kullanılması: Türk bankacılık sisteminde bir uygulama

Abstract

ÖZET MALİ BAŞARISIZLIK TAHMİNİNDE ÇOK DEĞİŞKENLİ İSTATİSTİKSEL YÖNTEMLERİN VE ÇOK KRİTERLİ ANALİZE DAYALI BİR MODELİN KULLANILMASI: TÜRK BANKACILIK SİSTEMİNDE BİR UYGULAMA Süleyman Bilgin KILIÇ Doktora Tezi, İşletme Anabilim Dalı Danışman: Prof.Dr. Serpil CANBAŞ Şubat 2003, 140 Sayfa Bu çalışmada, özellikle Türkiye'de, finansal sistemin en önemli unsuru olan bankaların mali başarısızlıklarının öngörülmesine yönelik çok değişkenli istatistiksel yöntemlere ve çok kriterli karar alma analizine dayanan erken uyan modellerinin tahmin edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın örnek setini 40 adet özel sermayeli ticaret bankası oluşturmaktadır. Bu bankalardan 20'si 1997-2002 döneminde Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devredilmiştir. Türkiye Bankalar Birliği kendi web sitesinden bankalar için 49 rasyo yayınlamaktadır. Çalışmada, öncelikle tek değişkenli ANOVA (varyans analizi) testi kullanılarak, yayınlanan bu 49 rasyo içinden, mali başarısızlığın yaşanmasından bir yıl öncesi için, başarısız olan ve faaliyetini sürdüren bankaları birbirinden ayırt eden 12 rasyo (erken uyan göstergesi) saptanmıştır. Daha sonra, seçilen rasyolar Temel bileşenler Analizi ile anlamlı faktörler altında gruplandırılarak Türk bankacılık sisteminin temel finansal karakteristiklerini yansıtan 3 faktör ( sermaye yeterliliği, gelir-gider ve likidite) belirlenmiş ve her banka için bu karakteristiklere (faktörlere) ait skor değerleri hesaplanmıştır. Bankaların durumu bağımlı değişken faktör skor değerleri bağımsız değişken olacak şekilde diskriminant, logit ve probit modelleri tahmin edilmiştir. Ayrıca, son yıllarda mali başarısızlık tahmininde yeni bir yaklaşım olan ve çok kriterli karar alma analizine dayanan ELECTRE TRI modeli tahmin edilmiştir. Tahmin edilen bu modellere göre bankalar mali başarılı yada başarısız şeklinde sınıflandırılarak modellerin sonuçlan, sınıflandırma başarılarına göre karşılaştırılmıştır.II Son olarak, erken uyarı sistemlerinin uygulanmasının, Türk bankacılık sistemindeki yeniden yapılandırma maliyetleri açısından, önem ve gerekliliği değerlendirilmiştir. Çalışmanın sunuçları, bankacılık sektöründe erken uyan sistemlerinin uygulanması ile, mali başarısızlık sonucu gerçekleştirilen yeniden yapılandırma maliyetlerinden uzun vadede büyük oranda kaçınma şansının olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Faktör Analizi, Diskiriminant, Logit, Probit, ELERCTRE TRI.

Ill ABSTRACT PREDICTION OF FINANCIAL FAILURE USING MULTIVARIATE STATISTICAL METHODS AND A MODEL BASED ON MULTICRITERIA DECISION ANALYSIS: AN APPLICATION TO THE TURKISH BANKING SYSTEM Süleyman Bilgin KILIÇ P.D. Thesis, Department of Management Supervisor: Prof.Dr. Serpil CANBAŞ February 2003, 140 Pages The main objective of this study is to estimate the early warning systems, for the prediction of commercial bank failures in the Turkish banking system which is the most important component of the Turkish financial sector, based on the multivariate statistical methods and the multicriteria decision analysis. The sample set of the study contains 40 privately owned commercial banks in the Turkish banking system of which 20 banks failured during the period 1997- 2002. The Banking Association Institution in Turkey publicities 49 financial ratios for the banks in its web site. Initially, the univariate ANOVA (Analysis of Variance) test were applied to the 49 ratios, and 12 ratios determined as the early warning indicators which were best separate healthy and failed banks in the -l.year (one year before the failure). Secondly, by applying principal component factor analysis, these ratios were grouped under the meaningful factors, and the 3 common factors (capital adequacy, income and expenses, and liquidity) were determined which represent basic financial characteristics of the Turkish banking system. After then, for each of the bank, the factor scores were calculated and these scores were used as independent variables to estimate discriminant, logit and probit models. Also, as a new approach to the financial failure, the ELECTRE TRI models of the multicriteria decision analysis were estimated by using 12 early warning ratios determined previously. Banks wereIV classified according to estimated models and results compared with respect to classification achievements of the models. Finally, the importance of application of early warning systems was evaluated with respect to bank failure costs, which is the cost of restructuring financial system in Turkey. The results of the study show that, by undertaking early warning systems in the Turkish banking sector, it is possible to avoid from the restructuring costs at a significantly amount of rate in the long run. Key Words: Factor Analysis, Disciriminant, Logit, Probit, ELRCTRE TRI.