Görme engelliler için bilgisayar kullanımının etkinleştirilmesi, erişilebilirlik ve bir türkçe hece tabanlı konuşma sentezleme sisteminin geliştirilmesi

Abstract

Bu çalışma, görme engellilerin bilgisayar kullanmalarını etkinleştirmeyi amaçlamaktadır. Görme engelliler, bilgisayarı normal bireyler gibi kullanamazlar. Bilgisayarı kullanmak için engellerine yönelik geliştirilmiş destek teknolojilere ihtiyaç duyarlar ve en büyük yardımcıları konuşma sentezleme yazılımlarıdır. Ancak görme engelli bireylerin internete ulaşmaları için bu yazılımlar da tek başına yeterli değildir. Görme engelliler internette bulunan içeriğe ulaşabilmek için konuşma sentezleme teknolojilerinin yanında erişilebilir internet sayfalarına ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle, erişilebilirlik ve konuşma sentezleme konuları bir bütün olarak değerlendirilmiştir. İnternet erişilebilirliği konusuna yönelik olarak öncelikle kuramsal temellere yer verilmiş ve Türkiye'de yayın yapan bazı büyük şirket ve kurumların internet sayfaları WCAG erişilebilirlik standartlarına göre değerlendirilerek erişilebilirlik seviyeleri incelenmiştir. Elde edilen veriler farklı iki ülkenin verileri ile nitel olarak analiz edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda, Türkiye'deki internet erişilebilirliği seviyesine ilişkin önemli saptamalar yapılmıştır. Konuşma sentezleme konusuna yönelik olarak ise; daha kolay ve daha pratik kesimleme ve etiketleme yapısı sunan, parça tabanlı ardışık eklemeli(concatenative) konuşma sentezleme tekniği kullanılan bir hece tabanlı Türkçe metinden konuşma sentezleme(MKS) yazılımı geliştirilmiştir. Girdi metni, yazılım içine entegre edilen Türkçe heceleme algoritması ile hecelere ayrılarak ses sinyallerine dönüştürülmektedir. Yapılan doğrulama ve geçerleme çalışmaları sonucunda yazılımda üretilen konuşmanın kalitesi MOS benzeri bir derecelendirmeden 5 üzerinden 3,7 puan almıştır.

This study aims to enable the visually impaired to use computers effectively. The visually impaired can not use the computer as normal individuals do. To be able to use computers, they need improved supportive technology, and their greatest helpers are speech synthesis softwares. These softwares are not enough alone for visually impaired individuals to use the internet, since, they need accessible pages to reach the content in the Internet. Hence, both speech synthesis and accessibility issues should be taken as a whole. As for the accessibility of the Internet, given in the theoretical foundations primarily and web pages of some major companies and organizations serving in Turkey were evaluated according to the WCAG accessibility standards to examine the levels of their accessibility. The data obtained were analyzed qualitatively with the data from two different countries. As a result of the analysis, important observations were made on the level of accessibility of the Internet in Turkey. As for the issue of speech synthesis, a Turkish syllable-based speech synthesis software has been developed, providing easier and more practical method of segmentation and labeling, using parts-based, concatenative speech synthesis technique. Input text is divided into syllables and converted to audio signals with the help of Turkish spelling algorithm integrated into the software. As a result of the verification and validation studies, the quality of speech produced ranked 3,7 out of 5 in a MOS-like rating system.