Çalışan kadınlarda çalışma koşullarının gebeliğin gidişi, sonucu ile gebelik ürününü (yenidoğan) etkileyişi ve çalışan-çalışmayan kadınlar arasındaki farklılıkların incelenmesi

Abstract

ÖZET Araştırına; çalışan ve çalışmayan gebe kadınların sosyo demografik özelliklerini, eşleri ile ilgili özelliklerini, ev koşullarını, sosyal güvence ve gelir durumlarını, genel sağlık öykülerini, geçmiş ve şimdiki gebelik öykülerini belirlemek, şimdiki gebeliğin gidişini, gebelik sonucunu ve yeni doğanın antropometrik ölçümlerini karşılaştırmak, ayrıca çalışan gebe kadınlarda; çalışma koşullarından kaynaklanan iş yorgunluk elementlerini, iş yorgunluk kaynağını belirlemek ve bu saptanan iş yorgunluk elementi ve kaynağına göre trimestr sonu ve gebelik süresince etkisinde kalman gebelik sonu genel iş yorgunluk elementi sayısı ve genel iş yorgunluk kaynağı değerlendirme puanlarını belirlemek, ve iş yorgunluk puanlarının gebeliğin gidişine, gestasyon yaşma (doğum zamanı) ve yenidoğan antropometrik ölçümlerine (ağırlık, uzunluk, ! baş çevresi) olan etkisini incelemek amacı ile yapılmış- tır « Araştırma kapsamına Yenişehir ve İzmir Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesinde istenilen denek sayısına ulaşıncaya kadar 11.2.1988 ve 29.7.1989 tarihleri arasın- da doğum yapmak üzere başvuran gebe kadınlar alınmış ve araştırma 198 çalışmayan ve 263 çalışan olmak üzere top-245 lam 46i denekle yürütülmüştür. Bu araştırmanın veri toplama bölümünde iki yaklaşım uygulanmıştır. İlk yaklaşımda çalışan ve çalışmayan gebe kadınlar ile ilgili genel tanıtıcı bilgiler ve çalışan gebe kadınların çalıştıkları iş kolları ile ilgili bilgiler (EK I) ve iş yorgunluğunu değerlendirme formu (EK II) kullanılmıştır. İkinci yaklaşımda yeni doğanın genel durumu ve antropometrik ölçümleri ile ilgili değerlendirme formu kullanılmıştır (EK III). İlk iki form soru kağıdı şeklinde olup, çalışan ve çalışmayan gebe kadınların sosyodemografik özellikleri ile ilgili iki soru, eşleri ile ilgili üç soru, sosyal güvence ve aylık gelir durumları ile ilgili üç soru, ev koşulları ile ilgili beş soru, genel sağlık öyküleri ile ilgili beş soru, geçmiş gebelik öyküleri ile ilgili altı soru, şimdiki gebelik Öyküleri ile ilgili oniki soru, şimdiki gebeliğin gidişi ile ilgili dört soru, doğum öncesi bakım ile ilgili dört soru, gebelik sonucu ile ilgili iki soru yer almıştır. Ayrıca bu formda çalışan gebe kadınların çalış- tıkları iş kolları ve çalışma koşulları ile ilgili on soru yer almıştır. Yine çalışan gebe kadınlar ile ilgili olarak iş yorgunluğunu değerlendirme formunda (EK II) ise gebelik trimestrlarına göre etkisinde kalman iş yorgunluk elementleri ile ilgili ondokuz soru yer almıştır. Ye- nidoğanm genel durumu ve antropometrik ölçümleri (ağırlık, uzunluk, baş çevresi) ile ilgili formda (EK III) yedi246 soru yer almıştır. Bu çalışmada çalışmayan kadınlar için toplam elliüç soru, çalışan kadınlar için sekseniki soru hazırlanmıştır. Soru formlarının uygulanmasında görüşme tekniği kullanılmış, deneklerin sıkılmaması ve doğru yanıt alına- bilmesi için kendileri için uygun olan bir zamanda görüşme yapılmıştır. Ancak yenidoğan ile ilgili antropometrik ölçümler (ağırlık, uzunluk, baş çevresi) çalışma sonuçlarını etkilememesi için doğumdan sonra hemen değerlendirilmiştir. Ayrıca bazı sağlık sorularında deneklerin yanıtları yanı sıra hasta kayıt dosyalarında yer alan bilgilerden de yararlanılmıştır. Soru formunda yer alan yanıtlar yüzde olarak, iş yorgunluğunu değerlendirme formunda yer alan puanlar ve yeni doğanın ropometrik ölçümleri ile ilgili değerler aritmetik ortalama ve standart sapma ile gösterilmiştir. p Verilerin analizinde chi-square (X ), t testi, variyans, korelasyon ve basamaklı regresyon analizleri uygulanmış- tır. Araştırma sonuçlarına göre; çalışan gebe kadınların çalışmayan kadınlara göre daha ileri bir yaşda (özellikle ilk gebelik yaşı) gebeliği planladıkları, eğitim seviyeleri daha yüksek olup, daha çok orta eğitim ve yüksek okul mezunu oldukları, aynı şekilde eşlerinin- de eğitim seviyeleri daha yüksek olup, bir eğitim sonucu meslek sahibi oldukları ve kalifiye eleman olarak çalış-247 tıkları, gelir durumlarının daha yüksek olduğu, istatistiksel olarak da önemli bulunmuştur. Ev koşulları ile ilgili olarak; çalışan kadınların onbeş yaşından küçük çocuk durumu ve çocuk sayısının çalışmayanlara göre daha az olduğu, yaşlı bir yakının bakımında daha az sorumluluk aldıkları, ev işlerinde daha fazla yardım aldıkları ve bu yardım kapsamında eş ve on- beş yaşından büyük çocuğun yardımının daha fazla olduğu, genel sağlık durumu ile ilgili olarak; çalışan kadınlarda akraba evliliğinin daha az olduğu, çoğunluğunun kan grubunu bildiği, çalışmayanlara göre uzun süredir devam eden hastalıkların daha fazla olduğu,saptanmış olup, çalışan kadınların çoğunluğunun gebelik öncesi normal vücut tipinde iken çalışmayan kadınların çoğunluğunun ölçülerini bilmedikleri saptanmıştır. Önceki gebelik öyküleri ile ilgili olarak; çalışmayan kadınların daha fazla ölü doğum yaptıkları, düşük doğum ağırlıklı gebelik ürünlerinin ve erken yenidoğan ölümünün daha fazla olduğu, çalışan kadınlarda ise kendiliğinden düşük, erken doğum ve gebelik zehirlenmesi durumlarının biraz daha fazla olduğu ancak bu sonuçların istatistiksel olarak önemli olmadığı saptanmıştır. Şimdiki gebelik öyküleri ile ile ilgili olarak çalışan kadınların bir önceki ile şimdiki gebelikleri arasında kalan süre iki- yıldan fazla olup, çalışmayan kadınlarda iki gebelik arası sürenin bir ile iki yıl arasında olduğu, çalışan kadınlarda ilk gebelik oranının248 yüksek olmasına karşın çalışmayan kadınlarda üç ve daha fazla sayıda gebeliklerin daha fazla olduğu, istatistik- sel olarak da önemli bulunmuştur. Gebelikte zararlı et- menler ile ilgili olarak çalışan kadınların daha fazla sigara içtikleri istatistiksel olarak da önemli bulunmuş- tur. Doğum öncesi bakımı kullanma durumu ile ilgili olarak çalışan kadınların çoğunluğu doğum Öncesi bakımı düzenli olarak kullanır iken çalışmayan kadınların çoğunlukla ara sıra, sorun olduğunda ya da hiç kullanmadıkları, her iki gruptada doğum öncesi bakım ile ilgili olarak daha çok hekim kontrolünde oldukları ve bu bakım için çoğunlukla bağlı oldukları sağlık kuruluşlarından yararlandıkları saptanmıştır. Şimdiki gebeliğin gidişi ile ilgili olarak çalışan kadınlarda şimdiki gebelik döneminde önemli hastalık geçirme, gebelik başlangıcı ya da doğuma yakın kanama duru- mu ve kansızlık durumunun daha fazla olduğu ancak istatistiksel olarak iki grup arasında önemli bir fark bulunmadığı, ancak çalışan kadınların çoğunluğunun şimdiki gebelikte normal sınırlarda kilo aldıkları istatistiksel olarak da önemli bulunmuştur. Şimdiki gebelik sonucu ile ilgili olarak çalışan kadınlarda erken doğum oranı çalışmayanlara göre daha fazla olmakla birlikte, istatistiksel olarak iki grup arasındaki fark önemli bulunmamıştır. Kadınların çoğunluğu normal spontan doğum yapmış ancak çalışan kadınlarda249 sezaryen doğum oranı çalışmayan kadınlara göre daha fazla olup, `bu sonuçlar istatistiksel olarak da önemli `bulun- muştur. Çalışmayan kadınlarda ölü doğum oranı daha fazla olup yalnız bir gebelik ürününde akraba evliliğine bağlı olarak skintag saptanmıştır. Yenidoğanın antropometrik ölçümleri ile ilgili olarak yenidoğan cinsiyetlerinde göz önüne alınarak yapı- lan karşılaştırmalarda çalışan ve çalışmayan kadınlarda yeni doğana ait ağırlık, uzunluk ve baş çevresi ölçüleri ortalamaları arasında istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmamıştır. Çalışan gebe kadınların çoğunluğunun toplam çalışma yılları ile bu son işlerindeki çalışma yıllarının bir ile beş yıl arasında olduğu, çoğunluğunun gebelik süresince iş yeri değişikliği yapmadığı ancak değişiklik yapanlar arasında da satış iş kolu çalışanlarının ilk sırada yer aldığı, gebelik nedeni ile çalışma koşulları değiştirilen iş kolları arasında satış, hizmet, üretim, sağlık iş kolu çalışanlarının çoğunlukta olup bu sonuçların istatistiksel olarak da önemli bulunduğu, hastalık ya da hastalık dışı nedenler ile işe devamsızlığın (ab- senteizm) satış, hizmet, üretim, sağlık iş kolu çalışanlarında daha fazla olduğu ancak işe gelmediği gün sayısı olarak değerlendirildiğinde yirmibir günden daha fazla işe gelmeyenlerde yönetim, büro, eğitim iş kolu çalışanlarının daha fazla olduğu saptanmıştır. Doğum öncesi250 izin haftası ile ilgili olarak satış, hizmet, üretim iş kolu çalışanlarının çoğunluğunun 34 cü gebelik haftasın- da çalışmayı bıraktıkları, yönetim, büro, eğitim, sağlık iş kolu çalışanlarının çoğunlukla 37 ci gebelik haftasında çalışmayı bıraktıkları saptanmıştır. Kadınların çoğunluğunun doğum öncesi izinlerini kullandıkları ancak kullanamayanlar arasında yönetim, büro, eğitim iş kolu grubunda çalışanların çoğunlukta olduğu saptanmıştır. Çalışan kadınların gebelik süresince etkisinde kaldıkları iş yorgunluk elementleri ve iş yorgunluk kaynağı ile ilgili olarak yönetim, büro, eğitim iş kolu çalışanları arasında yalnızca eğitim iş kolu kapsamında ilkokul öğretmenlerinin günde üç saat ve daha fazla ayakta kalarak çalıştıkları saptanmıştır. Genelde bu iş kolu grubunda çalışanlar arasında daha çok yönetim ve büro iş kolu çalışanlarının mental stres olduğu, dolaylı olarak zararlı fizik çevre koşullarının etkisinde çalış- tıkları, uzun çalışma süresinin etkisinde kaldıkları, ev-iş arası sürenin yarım saat ve daha fazla olduğu saptanmıştır. Ayrıca bu iş kolu grubunda hastanede çalışan memurlarda nöbet nedeni ile gece çalışması görülmüştür. Ayrıca bu iş kolu çalışanlarının gebelik süresinde etki- sinde kalarak çalıştıkları gebelik sonu ortalama genel iş yorgunluk elementi sayısı 2.6 + 2.3f ortalama iş yorgunluk puanı ise 1.6 + 1.4 olarak saptanmıştır. Satış, hizmet, üretim, sağlık iş kolu çalışanları arasında üre-251 tim iş kolu çalışanları gebelik süresinde ondokuz iş yorgunluk elementinin ve bu elementlere bağlı olarak do- kuz iş yorgunluk kaynağının da etkisinde kalarak çalış- tıkları ve genelde bu iş kollarının günde üç saat ve da- ha fazla ayakta çalıştıkları, fiziksel güç harcayarak çalıştıkları, mental stres aldıkları, doğrudan zararlı fizik çevre koşullarında çalıştıkları, çalışma sürelerinin fazla olduğu, vardiya ya da gece çalıştıkları, ev-iş arası sürenin yarım saat ve daha fazla olduğu saptanmış olup bu iş kolu çalışanlarının gebelik süresince etkisin- de kalarak çalıştıkları gebelik sonu ortalama genel iş yorgunluk elementi sayısı 4.9 + 1.9, ortalama genel iş yorgunluk kaynağı değerlendirme puanı 3.1 + 1.3 olarak saptanmıştır. Ayrıca çalışan kadınların gebelik süresince etkisinde kalarak çalıştıkları gebelik sonu genel iş yorgunluk elementi sayısı ve genel iş yorgunluk puanlarını çalıştıkları iş kolları bakımından incelemek üzere yapılan variyans analizleri ile istatistiksel olarak da aralarındaki farkın önemli olduğu saptanmıştır. Çalışan kadınların çalıştıkları iş kollarına göre şimdiki gebeliğin gidişi ile ilgili olarak; şimdiki gebelikte önemli hastalık geçirme, gebelik başlangıcı ya da doğuma yakın kanama görme, kansızlık ve gebelik süresince alman toplam kilo konularında çalışılan iş kolları bakımından önemli bir fark olmadığı saptanmıştır, Çalışan kadınların çalıştıkları iş kollarına göre252 etkisinde kaldıkları gebelik sonu genel iş yorgunluk puanlarının gebelik süresi (gestasyon yaşı) üzerindeki etkisi istatistiksel olarakda önemsiz bulunmakla birlikte, yalnız erken doğumların genel iş yorgunluk puanına göre dağılımı incelendiğinde, genel iş yorgunluk puanı üç ve daha az olan kadınlarda erken doğum yapanların oranı % 4.9 iken, genel iş yorgunluk puanı 3*ün üzerin- de olan kadınlarda % 7.0 olarak saptanmıştır. Çalışan kadınlarda, gebelik sonu genel iş yor- günlük puanına göre miadında doğmuş gebelik ürünlerinin (yenidoğan) antropometrik ölçümleri (ağırlık, uzunluk, baş çevresi) cinsiyet durumuna göre değerlendirildiğin- de, genel iş yorgunluk puanı yükseldikçe (3'ün üzerinde) gebelik ürünlerinin ağırlık ve baş çevresi ölçümlerinin- de azaldığı istatistiksel olarak da önemli bulunmuştur. Gebelik sonu genel iş yorgunluk puanı 3»ün üzerin- de olan tek iş kolu üretim olup iş yorgunluk kaynakları arasında ayakta çalışmak, sanayi makinasında çalışmak, kaza riski ile çalışmak, fiziksel güç harcayarak çalışmak, mental stres almak, doğrudan zararlı fizik çevre etkenleri etkisinde kalmak, uzun çalışma süresi, vardiya ya da gece çalışmak, ev-iş arası mesafenin uzun olması yer almaktadır. Gebelik ürünlerinin antropometrik ölçümleri ile bu ölçüleri etkileyebilecek faktörler arasındaki bağıntılar kadınların çalışma durumları bakımından incelendiğin-253 de, çalışan kadınlarda evinde onbeş yaşından küçük çocuğu olma durumu, gebelik sayısı, doğum sayısı, doğum öncesi izin kullanma, genel iş yorgunluk puanı, gebelik süresi (gestasyon yaşı) ve cinsiyet ile gebelik ürünlerinin ağırlık ve baş çevresi ölçümleri arasında doğru ya da ters yönde anlamlı bağıntılar saptanmıştır. Çalışmayan kadınlarda ise gebelikte ev işlerinde yardım alma, şimdiki gebeliği isteme, gebelik süresi (gestasyon yaşı), cinsiyet ile gebelik ürünlerinin ağırlık ve baş çevresi ölçümleri arasında doğru ya da ters yönde anlamlı bağıntılar saptanmıştır. Her iki grupta da gebelik ürünlerinin uzunluğunu etkileyebilecek faktörler arasında yalnızca gebelik süresi (gestasyon yaşı) ve cinsiyet ile uzunluk ölçümleri arasında doğru ya da ters yönte anlamlı korelasyonlar saptanmıştır. Çalışan ve çalışmayan kadınlarda gebelik ürünlerinin (yenidoğan) antropometrik ölçümlerini etkileyebilecek bu faktörler birlikte değerlendirildiğinde çalışan kadınlarda yeni doğanın ağırlık ölçülerini etkileyen faktörler sırası ile gebelik süresi, yenidoğanm cinsiyeti, doğum öncesi izin kullanma, genel iş yorgunluk puanı, gebelikte yaşlı bakımı verme, doğum öncesi izne ayrıldıkları gebelik haftası, eğitim, doğum sayısı, onbeş yaşından küçük çocuğu olma durumudur. Çalışmayan kadınlarda ise gebelik ürünlerinin ağırlığını etkileyen bu faktörler sırası ile gebelik süresi, yeni doğanın cinsiyeti, şimdiki gebeliği254 isteme durumu, uzun süredir devam eden hastalık durumu- dur. Yeni doğanın uzunluk ölçülerini etkileyebilecek faktörler çalışan kadınlarda sırası ile gebelik süresi (gestasyon yaşı), doğum sayısı, yeni doğan cinsiyeti, eğitim durumu,, gebelik sayısıdır. Çalışmayan kadınlarda ise gebelik süresi (gestasyon yaşı), yeni doğan cinsiyeti, şimdiki gebeliği isteme durumu, uzun süredir devam eden hastalık durumu, gebelik sayısıdır. Yeni doğanın baş çevresi ölçülerini etkileyebilecek faktörler çalışan kadınlarda sırası ile doğum öncesi izin kullanma durumu, genel iş yorgunluk puanı, gebelik süresi, doğum öncesi izne ayrıldığı gebelik haftası, uzun süredir devam eden hastalık durumu, gelir durumu, gebelik sayısı, şimdiki gebeliği isteme durumu, yaş»dır. Çalışmayan kadınlarda ise sırası ile gebelik süresi, yeni doğan cinsiyeti, şimdiki gebeliği isteme durumu, gebelik sayısı, yaş, gebelik sırasında önemli hastalık geçirme durumu, ev işlerin- de yardım alma Durumudur.

SUMMARY The aim of this study was.to determine the diffe- rences of social and demographic characteristics, general health conditions, the story of previous and current pregnancies, outcome of pregnancy, and measures of neonates (birth weight, birth length, head circumfranee) between 263 employed and 198 nonemployed women during their pregnancy. On the other hand, the other aim was to determine the elements of fatigue in occupations which constituted possible risk factors for the course of pregnancy and fetus among 263 employed women. In 1987-1988, a total of 461 women in Izmir were interviewed immediately after delivery about their way of life and occupational activities during their pregnancy, and then, were measured birth weight, birth length and head circumfranee of neonates in two maternity hospitals. The questionnaire consisted of 82 questions, asking in detail about personal data, family activities, occupa- tional information, and modifications of activity during pregnancy. Concerning the data, the two way P test with one way analysis of variance, student's t test, pearson 2 chi test, the correlation and multipl stepwise regression256 test were used in some analyses. As a result of this study it was found that employment was associated with a more favourable social status: employed women had a higher educational level, they had less children and their husbands were more often skilled than unskilled workers. The general health conditions the story of previous pregnancies were not differed significantly between employed and nonemployed women, but the course of current pregnancies were differed significantly: nonemployed women did not know pregravid body weight, net pregnancy weight gain and anemia during their pregnancy. As had been observed among pregnancy women, the antenatal visits were signi- ficantly lower among nonemployed women than among employed women. Among 263 employed women, it was found that certain occupational categories were proned to risk of birth weight and head circumfranee of neonates than others. The job into it was diversed components which led them to define four sources of fatigue (intense fatigue = no of high fatigue scores >¦ 3) that was strenuous working conditions. There was a significant relationship between birth weight and head circumfrance of neonates and the number of high fatigue scores observed in the job when the number of scores were varied from 0 to 4 the rate of lower birth weight and smaller head circumfrances were increased.