Soyağacı yöntemiyle lise öğrencilerinde kronik hastalık risklerinin belirlenmesi ve korunmaya yönelik sağlık eğitimi programlarının düzenlenmesi

Abstract

ÖZET Bu çalışmada, Bornova bölgesindeki liselerde öğ renim gören öğrencilerin ve birinci derece yakınlarının sosyo-demografik özelliklerinin incelenmesi, birinci de rece yakınların aile ağacının çıkarılıp incelenmesiyle 55 yaş öncesi ve sonrasında kronik hastalıklara (KKH, hipertansiyon, felç, diabet, kanser) yakalanan/ölen bi reylerin saptanması, birinci derece yakınlarda ortaya çıkan kronik hastalıklar ile risk faktörleri ve yaşam şekli (sigara-alkol alışkanlığı, vücut yapısı, egzersiz) ilişkisinin incelenmesi, birinci de/rece yakınlardaki kronik hastalık risklerinin belirlenmesiyle öğrencinin kronik hastalıklara yakalanma riskinin saptanması, tüm öğrencilerin kronik hastalıklardan korunmaya yönelik sağlık eğitim programlarının düzenlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma Milli Eğitim Bakanlığı»na bağlı Bornova bölgesi resmi ve özel liselerde 1992-1993 öğretim yılın da eğitim gören öğrenciler ve bu öğrencilerin birinci derece yakınları üzerinde yürütülmüştür. Resmi ve özel toplam 11 lisedeki 8.257 öğrenci bu araştırmanın evreni olup bu evrenden % 9*u örneğe alınmıştır. Araştırma kap samına alınan 700 öğrenci ve bunların birinci derece ya kınları (9.332 kişi) toplam denek sayısını (10.032 kişi)191 oluş turmuş tur. Tabakalı Tesadüfi örnekleme tekniği ile her okuldan örneğe girecek öğrenci sayısı saptandıktan sonra tesadiifi sayılar tablosu yardımı ile her okuldan lise It II, III. sınıflardan örneğe girecek öğrenciler belirlenmiştir. Araştırma retrospektif kohort bir çalış ma olarak planlanmış, kısmen betimleyici ve kısmen çözüm leyici bir alan araştırması şeklinde yürütülmüştür. Örneğe alınan öğrencilere kendileri dahil 20 yaş ve üzerindeki birinci derece yakınlarına (büyükbabalar, büyükanneler, anne, baba, amca, teyze, dayı, hala ve kar deşler) hazırlanan anket formları dağıtılarak bir hafta sonra toplanmıştır. Bu sürede öğrenciler evdeki anne ba balarının yardımı ile anket formunu doldurmuşlardır. Koroner kalp hastalığı, hipertansiyon, felç, dia- bet ve kanser olmak üzere bu önemli * kronik hastalığın her birisi için 2 veya daha fazla 1. derece akrabalardan 55 yaş öncesinde etkilenen aileler pozitif aile öyküsüne sahip yüksek riskli aileler olarak tanımlanmış, 55 yaş öncesi 1 etkilenmiş aile bireyi varsa orta riskli aile ler, 0 etkilenmiş aileler ise negatif aile öyküsüne sa hip düşük riskli aileler olarak sınıflanmış tır. Daha sonra tüm öğrencilerin kronik hastalıktan ko runmaya yönelik bir dizi eğitim programına katili mü arı sağlanmış ve her öğrenciye bir adet kitapçık dağıtılmış tır. Öğrenciler arasında sigara içme alışkanlığı ise şimdiye kadar en az bir kez sigara içmeyi deneyenlerin192 oranı % 40,0, halen sigara içenler ise % 9.1'dir. Erkek lerin kız öğrencilerden daha yüksek oranda sigara tüket tiği, alkol kulanmama oranınında kız öğrencilerde erkek öğrencilere göre daha yüksek olduğu bulunmuştur, öğrenci lerin ancak % 56. 9* u egzersiz yaparken, % 69. 9' u vücut yapılarının normal olduğunu ifade etmişlerdir. Öğrencilerin birinci derece yakınlarından erkek lerde sigara ve alkol kullanımı kadınlara göre yüksek, kadınların vücut yapısı daha şişman olarak saptanmıştır. Birinci derece yakınların ancak % 7.7' si düzenli egzersiz yapmaktadır. Tüm öğrencilerde doktor tanılı kronik hastalık kapsamında en yüksek oranda hipertansiyon, BDY'da ise hipertansiyon, kalp yetmezliği, diabet yer almıştır. Öğrencilerden, kronik hastalıklar için risk taşı mayanların oranı % 36.6, `orta` veya `yüksek` riskli öğ rencilerin oranı ise % 63.4* dür. Bu da oldukça yüksek bir orandır. Bazı öğrencilerin ise birden fazla kronik hastalık için de `orta` veya `yüksek` riskli olduğu sap tanmıştır. Örneğin KKH için yüksek risk taşıyan 70 öğren cinin % 67.0» sinin bir başka kronik hastalık için de risk taşıdığı bulunmuştur. I. ve II. Jenerasyonlarda kronik hastalıklardan etkilenme derecesi KKH ve hipertansiyon için rölatif risk 2' yi geçerken, felç ve diabet için 2 'ye yakın, kanserde ise l'e yakın bulunmuştur. Kronik hastalıkların hepsinde yaş ile birlikte193 hastalığın ortaya çıkışında önemli artış olduğu gözlen miştir. KKH ve kanserin görülme oranı erkeklerde dana yüksek iken, kadınlarda hipertansiyon ve diabet daha yük sek oranda bulunmuştur. Tüm kronik hastalıkların görülme oranı dul ve ayrı yaşayanlarda birinci sıradadır. KKH, hipertansiyon ve diabet daha çok ilçe merkezlerinde yaşa- ' yanlarda görülürken, kanser ve felç daha çok köylerde ya şayanlarda görülmektedir. Felç dışında diğer kronik has talıklar akraba evliliği yapanlarda daha yüksek oranda bulunmuştur. Sahip olunan çocuk sayısı arttıkça kronik hastalık oranları da artmıştır. Eğitim düzeyi ile kronik hastalık görülme arasında ters orantı saptanmıştır. Hi pertansiyon ve diabet görülme oranı çalışmayan grupta yüksek oranda, kanser görülme oranı ise çalışan grupta daha yüksek oranda olduğu belirlenmiştir. Tüm kronik has talıkların görülme oranı düzenli sigara içenlerde, içip bırakanlara kıyasla daha düşük oranda olduğu gözlenmiş tir. KKH, felç, kanser görülme oranı düzenli alkol kulla nanlarda asla alkol kullanmayanlara göre İstatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Boyuna göre kilosu fazla olan larda KKH, hipertansiyon, diabet görülme oranı en yüksek orandadır. Kanser dışında diğer tüm hastalıklar egzersiz yapmayanlarda düzenli egzersiz yapanlara kıyasla daha yüksek oranda olup fark istatistiksel olarak da anlamlı dır. Bu bulgular ışığında bu beş önemli kronik hastalık ve risk faktörlerinden korunmak için öğrencilere ve aile lere önerilerde bulunulmuştur.

SUMMARY This study was conducted with the purpose of those as follow: - In order to examine the demographic characteristics of the students attaining high schools in the region o£ Bornova, and their first degree relatives, - In order to detec the first degree relatives who have or died of chronic diseases, such as coronary heart disease, hypertension, stroke, diabetes and cancer, under' or over 55 years old, by means of family tree, - In order to examine the correlation between chronic disease, their risk factors and the life style including smoking, ale hoi consumption, body type and exercise, - In order to determine the risk of acquiring a chronic disease for the students, - In order to organize health education programmes related to prevetion of chronic diseases, for all students.195 This study was carried out on the students of private and state runned high schools of Bornova, and their first degree relatives within the terms of 1992- 1993. The population of the study was composed of 8.257 students in the 11 schools mentioned above, and 9 % of this population was chosen as sample of the study. The total number of the sample was 10.032 which had been constituted by 700 students and their first degree relatives of 9.332. In the method of the study, firstly the sample was chosen by the Stratified random sampling technique in every school and then by means of the table of random numbers students were chosen from every grade, I, II, II. The study was planned as retrospective cohort study, and carried out as half descriptive and half analytic fieald research. ' The questionnare for which students and their first degree relatives over 20 years old, as grand-parents, parents, uncles, aunts and siblings, was given and collected a week later During this week students were supposed to fill the questionnare with the help of their parents. Family histories are identified for every chronic disease such as coronary heart disease, hypertension, stroke, diabetes and cancer. Families are considered as high risked families (positive family history) if they had first degree relatives who are affected from two or more chronic diseases before 55 years old. If the families196 had only one first degree relative affected by one chronic disease, they called as moderate risked femilies (positive family history). Low risked families are classified under the name of negative family history and had none first degree relative affected by any chronic disease mentioned above. The smoking rate among the sample was divided into two groups for those who smoked at least once (40 %) and for those were still smoking (9.1 %). It was found out that male students smoked more than females ones, where as alchol consumption was more frequent among the female students of the sample. Only 56.9 % of the sample had a regular exercise programme, and 69.9 % of the sample thought that they had a normal body type. It was determined that smoking and alchol consump tion were higher in the male component of the first degree relatives, however females of them more overweight then males. Only 7.7 % of first degree relatives exercised regularly. Among the students, hypertansion found to be the more frequend chronic disease. On the other hand, among the first degree relatives coronary heart disease and diabetes were detected frequend beside hypertension. It was obtained that the rate of students who have high risk of acquiring a chronic disease was 36.6 % while the rate for moderate and low risks were 63.4 %. Moreover, it was determined that some students had the risk of197 acquiring high or moderate risk for more than one disease. For instance, 67.0 % of the 70 students who had the risk of coronary heart disease, also had the risk of acquiring another chronic disease. The degree of being effected by a chronic disease among the first and second generations was found as the relative risk for coronary heart disease and hypertension which was above 2, while it was close to 2 for stroke and diabetes, and close to for cancer. It was observed that there was a considerable increase in the all chronic diseases correlatedly with aging. The incidence of coronary heart disease and cancer were higher among the male component of the sample while diabetes and hypertension on the female group. The fre- quency for all the chronic diseases were in the peak among the sample who live alone. The incidence of coronary heart disease, diabetes and hypertension were higher in the town centre while the incidence of cancer and stroke in the villages. The incidence of acquiring a chronic disease was correlated with the number of children fami lies had. Moreover, an indirect relation between the level of education and acquiring a chronic disease was determined. Among the sample who had no work, hypertension and diabetes were seen in on increased level. On the other hand, cancer was more frequent among the working component of the sample. Interestingly, the incidence of the all chronic diseases were lower in the sample who smoked198 regularly in contrast to those who gave up smoking. In addition, the incidence of coronary heart disease, stroke and cancer were found considerably high in those who consumed alchol compared to those who did not. It was found out that people whose weight was heavier that their height had the highest rate of acquiring coronary heart disease, hypertension and diabetes. Apart from cancer all the chronic diseases were higher in those who had not regular exercise in comparison to those who had. This result was found to be statistically meaningful. With the information obtained from this study in mind, students and their families were advised against the risk factors of those five important chronic diseases,