3525 numaralı nüfus defteri`ne göre Cihanbeyli aşireti ve tâbi aşiretlerin sosyo-ekonomik yapısı

Abstract

Konar-göçer topluluklar Osmanlı Devleti'nde toplumu oluşturan asli unsurlardandır. Bu unsurlar önemli sayıdaki insan ve hayvan nüfusuyla devlet içinde her zaman dikkat çeken bir konumda olmuşlardır. Konar-göçerlerin esas meşgaleleri hayvan beslemek olmakla beraber, sınırlı orandaki zirai faaliyetler yanında sahip oldukları develer sayesinde taşımacılık sektöründe de rol oynamaktaydılar. Osmanlı Devleti, konar-göçer cemaatlerin her birine yaylak ve kışlak alanları belirli olan bir yurt veriyor; bu yurdun sınırlarını belirleyerek tahrir defterlerine kaydediyordu. Konar-göçerler böylelikle, kendilerine tahsis edilen yaylak ve kışlak sahalarında mevsimsel hareketlerini gerçekleştiriyorlardı. Bu topluluklardan biri de konumuz olan Cihanbeyli Aşireti'dir. Cihanbeyli Aşireti, Orta Anadolu'ya gelip yerleşmiş konar-göçerlerdendir. Yaşam sahaları güney-kuzey ekseninde Konya'nın kuzeyinde kalan Bolvadin-Yunak-Cihanbeyli hattının kuzey kısımlarından başlayarak Polatlı'ya, batı doğu ekseninde ise Afyon-Emirdağ'dan-Kulu İlçesi dışarda kalmak koşuluyla-Tuz Gölü'ne kadar uzanmaktaydı. Aşiret bu sahada kendisi dışında kendine bağlı olan sekiz aşiret veya cemaatle birlikte kışlak-yaylak hayatı sürmekteydi. Aşiretin bu sahaya gelip yerleşmeleri 1600'lü yılların ortaları gibidir. Bilhassa Anadolu'da Celâli Hareketleri'nin yarattığı düzensizliğe bağlı olarak boşalan köylerin, Kayseri-Malatya hattında yaşamakta olan pek çok konar-göçer gibi Cihanbeyli Aşireti ve bağlantılarının da bu süreçte Orta Anadolu'ya; şimdiki Cihanbeyli'den Polatlı'ya kadar olan sahada yerleşmelerinin önünü açmıştır. Bununla beraber, Osmanlı döneminde Anadolu'da yaşam sürmüş olan bazı konar-göçer teşekküller hakkında yapılan çalışmaların hem keyfiyet ve hem de kemiyet açısından maalesef istenilen ilmi düzeyde olmadığı söylenebilir. Bunlardan biri de Cihanbeyli Aşireti'dir. Bu çalışmada, Selçuklular önderliğinde başlayan Anadolu'yu yurt tutma faaliyetleri kapsamında Selçuklular ile birlikte veya Selçuklu sonrasında çeşitli sebeplerle Anadolu'ya gelip yerleşen konar-göçer toplulukların zamanla Batı Anadolu nihayetine kadar yayılmalarının tarihi seyri ele alındıktan sonra konar-göçer toplulukların devlet tarafından iskân edilmelerinin sebepleri ve iskân hareketlerine dayalı faaliyetlerin hem devlet hem de konar-göçerler zaviyesinden nasıl bir seyir izlediği kısaca ortaya konulmaya çalışılmıştır. Akabinde Cihanbeyli Aşireti hakkında yapılan ve kaynak değeri taşıyan ilmi çalışmalar kısaca özetlendikten sonra Cihanbeyli Aşireti'nin meskûn olduğu coğrafyanın fiziki sınırları ile aşiretin idari, sosyal ve iktisadi hususiyetleri dile getirilmiş, aşiretin taşıdığı sosyal ve iktisadi potansiyel ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Nomadic communities are one of the main elements that constitute the Ottoman society. These communities with their significant number of human and herd populations were always in a remarkable position for the state. Although the main occupation of the nomads was stock-farming, they had limited agricultural activities and played a role in the transport sector as well. The Ottoman Empire was giving summer pastures and winter quarters to each of these nomadic communities. The empire was determining the borders of these territories and recording in the tax registers (tahrir defterleri). Thus, the nomads carried out their seasonal movements in the fields of summer and winter quarters. One of these communities is the Cihanbeyli tribe. The Cihanbeyli tribe is one of those which settled in Central Anatolia. Their living space is on the north-south axis raches to Polatlı from the northern parts of the Bolvadin-Yunak-Cihanbeyli line to the north of Konya and on the west-east axis reaches to the Salt Lake from Afyon-Emirdağ, excluding Kulu. The tribe in this territory was having a summer-winter quarter-life together with eight other tribes or communities, some of which were directly depended on the Cihanbeyli tribe. The tribe came and settled to this area around the middle of the 1600s. In particular, due to irregularity created by the Celali Rebellions in Anatolia, so many villages were emptied Cihanbeyli tribe and its links moved to Central Anatolia; this paved the way to the settlements in the territory from today's Cihanbeyli to Polatlı. However, it can be said that the studies conducted on some conglomerate organizations, which lived in Anatolia during the Ottoman period, were not in the desired scientific level both in terms of quality and quantity. One of them is the Cihanbeyli tribe. In this study, the historical progress of the spreading of the nomadic communities that settled in Anatolia in the leadership of Seljuks as part of the period of settling in Anatolia will be discussed. Then, the reasons for settling the nomadic communities and the activities based on the settlement movements in both the state and the nomadic settlements were tried to be explained briefly. Subsequently, after summarizing the scientific studies on the Cihanbeyli tribe, the physiography borders and the administrative, social and economic characteristics of the tribe will be discussed.