Muhammed bin Mahmud Şirvani`nin (XV. yy) göz hastalıklarına ait Mürşid adlı eseri: İnceleme-metin-sözlük-indeks

Abstract

Çalışmamızın konusunu XIV. Yüzyılın son yarısı ile XV. Yüzyılın ilk yansında Anadolu'da yaşayan Muhammed b.Mahmûd Şirvânî ve göz hekimliğini konu alan Mürşîd adlı eserinin tenkitli metni oluşturmaktadır. Osmanlı tababetinde göz konuları genel tıp kitapları içinde yer almakta olup bu sahada yazılan Türkçe müstakil eserlerin sayısı çok azdır. Mürşîd ise göz hastalıkları ve tedavisi konusunda Türkçe yazılan kitapların içinde en sistematiği ve hacimlisidir. Eserde gözün anatomisi, fizyolojisi, yüz yirmi kadar göz hastalığının belirti, teşhis ve tedavisi etraflı bir şekilde incelenmektedir. Ayrıca Şirvanî, kendi gözlem ve tecrübelerine de eserinde yer verir. Mürşîd, Türk dili için de önemli bir kaynaktır. Tıbbi terminoloji dışında eserin dili dönemindeki Türkçe eserlere nazaran daha sade olup bol miktarda arkaik Türkçe kelimeyi ihtiva eder. Mürşîd'in Anadolu'da yazılmış ilk Türkçe tıp kitaplarından biri olması onun değerini bu açıdan da yükseltmektedir. Mürşîd'in bilimsel değeri üzerindeki yorumlan zaman içinde konunun uzmanları yapacaklardır. Ancak, Şirvânî 'nin, eserinde yararlandığı kaynakları ve bilginleri açıkça belirtmesi ve başka hekimlerden aldığı bilgileri kendi gözlemleri gibi göstermemesi onun son derece dürüst bir bilim etiğine sahip olduğunu göstermektedir. O dönemde yazılan hemen her tıp kitabının aksine Mürşîd'in hiç bir yerinde bir takım dua, efsun ve tılsıma yer verilmemesi bu eseri ve yazarım daha da önemli kıl maktadır.

Our exercise constructs the criticized text of the Mürşîd, written at the last half of the XTV. Century and the first half of the XV. Century by Muhammed b.Mahmûd Şirvânî, concerned to the eye medicine The subject of the eye are written of the general medicine books, and the number of the single works, written in Turkish language are very poor. The work Mürşîd is the most systematic and the most voluminous book regarding the eye diseases and their treatment. All matters of the eye anatomy, the eye physiology, the symptoms of ap proximately hundredandtwently eye diseases, their diagnosis and treatments are analysed in details in this work, Further to this exercises, Şirvânî, is giving his own observations and experiences with a fluent language. Mürşîd is an important source for the Turkish Language. The work shows, ex cept the medical terminology, a simple design with a lot of archaic Turkish words, in comparison to other works. Mürşîd has a high value, from an another view, because, it is one of the first medical books, written in Anatolia, in Turkish. The interpretation about the scientific value of Mürşîd will follow in time by experts. But, it is a sign for honesty, that Şirvânî, lists openly the sources and the sci entist, which and who are in a supporting relation with him, and that he does not show the received information, as his own observations. Mürşîd, does not include any prayer, any spell or any charm, which are gener ally to seen at the other medical books of this time ad this brings the work ant its author more than a important stage. 337