Doğu Karadeniz Bölgesi halk oyunlarının karakteristik özellikleri üzerine bir araştırma

Abstract

Bu araştırmanın amacı; Doğu Karadeniz Bölgesi Halk Oyunlarının karakteristik özelliklerinin neler olduğunun tespit edilmesidir. Araştırma Artvin, Rize, Trabzon, Giresun ve Ordu illerinde yapılmıştır. Araştırma yapılırken önce karakteristik özelliklerle ilgili temel kavramlar açıklanmaya çalışılmış, daha sonra bu kavramlara yöre oyunlarından örnekler verilmeye çalışılmıştır. Araştırma yapılırken yörenin temel özellikleri de göz önünde tutulmaya çalışılmıştır. Yörede oynanan oyunların yapıları incelenerek, yörede oynanan oyun türlerinin; Horon, Halay, Bar, Karşılama ve Seyirlik oyunlar olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, bu yörede oynanan oyun türlerinin `kızlar ayrı`, `erkekler ayrı` ve `kız-erkek bir arada` icra edildiği görülmektedir. Doğu Karadeniz Bölgesi'nde oyunlar genellikle horon türündedir. Horonlar geniş olarak yöreye yayılmış ve günümüze kadar gelmiştir. Horonlar halen günümüzde düğünlerde, bayramlarda, doğumda, asker uğurlamada ve yayla şenliklerinde geniş halk kitlesi tarafından otantikliği bozulmadan oynanmaktadır. Horon hareketli denizde, engebeli arazide varlığını koruyabilmek için son derece çevik ve atik olmakta zorunda olan insanın havasını yaşar. Bu bakımdan horon üstün ölçüde hareketli bir oyundur, floranda oyuncunun vücudu bütün gücü ile hareket halindedir. Horon kol kola giren, el ele tutuşan, ellerini birbirinin omuzlarına atan kişilerden oluşan toplulukların düz sıra ya da halka halinde, düzenli hareketi sağlayan bir musiki aleti eşliğinde oynanır. Çalgı yoksa horoncuların koro halinde söyledikleri türküler de bu işi görür.Horonu çoğu zaman erkekler ve kadanlar ayrı ayrı oynar. Kızların çoğu zaman oynadıkları oyunlara kız oyunu adı verilir. Kız horonlarında kemence ve tulumdan başka ağız mızıkası da çalınabilir. Kızların çalgısız da oynadıkları görülür. Böyle durumlarda türkü söylenmektedir. Horon ritim hareket özelliklerine göre sıksaray, sallama gibi çeşitlere ayrılmaktadır. Halk oyunlarında oyunların hoşa gitmesi ya da gitmemesi sonucunda ortaya çıkan sevgi, neşe, sevinç, mest olma, aşırı coşku vb. gibi haz doğrultusunda; korku, kaygı, endişe, öfke ve aşırı üzüntü gibi elem doğrultusunda ortaya çıkan izlenimler duygulan oluşturmaktadır. Bu tür duygulanımlar jest ve mimiklerle iyi ifade edilmesi gerekir. Aksi takdirde duygu ve düşüncenin dışa vurumu iyi anlatılmayacağı için elde edilen veriler yeterince doğrulanamayacaktır. Oyunların kendi karakteristik yapısında mevcut olan tavır, tarz ve anlam; baş, el, kol ve ayak gibi organlarla iyi ifade edilmesi gerekmektedir. Oyunda ezgi ve ritim tamamlanmadan oyundan oyuna geçilmemesi gerekir. Yapılan araştırma sonucunda horonların nitelikleri şöyle sıralayabiliriz: Horonlarda topluluk esprisi hakimdir. Horon müziklerini küçük, kısa motif ve cümlelerin mütemadiyen tekrar edilmesi suretiyle, ritim canlılığı ve çabukluğu gösteren bir havası vardır. Horonda çabuk, hızlı sık ağırca oynanan çeşidine de seyrek denir. Horonlar üç ya da daha fazla kişi tarafından oynanır. Horonlar kalabalık oynanırken genellikle halka şeklinde oynanır. Son yirmi yılda halk oyunlarının seyirlik sahne sanatları durumuna gelmesi sonucu düz ve yarım daire şeklinde de oynanmaktadır. Bazı ilçelerde horon kadın erkek karışık oynanır. Ayrıca kadın-kız horonları da vardır.Araştırmanın sonucunda ise; - Horon kelimesi kavratılmış ve nereden geldiği tespit edilmeye çalışılmıştır. - Horonların, ortaya çıkış ve oynanış biçimleri tespit edilmiştir. - Horonların, karakteristik özellikleri incelenmiştir. - Horonların, türleri incelenmiştir. - Horonların, oyun çeşitlemelerinde benzerlikler ortaya konmuştur. - Horonların, oyun çeşitlemelerinde farklılıklar gösterdiği ortaya çıkmıştır. - Horonların eski ve zengin bir kaynağa dayandığı tespit edilmiştir. - Doğu Karadeniz Bölgesinde yalnız horon türlerinin değil; halay, bar, karşılama ve seyirlik oyunlarının da olduğu tespit edilmiştir. - İller arasında etkileşimin olduğu ortaya çıkmıştır. - Yörede oynanan oyunların yalnız gençler tarafından değil, yaşlılar tarafından da oynandığı tespit edilmiştir. - Yörede oynanan oyunların erkekler kadar kadınlar tarafından da oynandığı tespit edilmiştir.

Aim of this investigation is establishing what are the characteristic peculiarities of west Black Sea Region's folk dance, investigation had been maden at Artvin, Rize, Trabzon, Giresun and Ordu. When the investigation had been made, basic concepts of characteristic peculiarities had been tried to explain, then giving samples from sburb playings to this basics had been tried. With examine the buildings of dance which are playing in sburbs, the playings which establish in sburb are; Horon, Halay, Bar, Karşılama and Seyirlik. In addition, the species of dance at this sburb execute `girls alone`, `boys alone` and `girls and boys together` had been seen. At West Black Sea Region dances are in horon type generally. Horons had been spreaded to sburb widely and had been come to our day. Horons are still making with veyr wide folk heap without demolishing it's otantic in our day at weddings, festivals, births, when the boys send to army, high plateau gaieties. Horon lives an atmosphere of the people which have necessity to be very nimble and agile for protect its being at sea and unevenness fields. In this respect horon is very active dance. Horon makers bodies are in move with all of their arms, hands or put their hands to their shoulders in a circle or straight line form with a musical instrument which proves orderely moving. If there is no musical insrument, the folk songs which horon makers say like chorus do this work.Many times girls and boys make horon seperately. The plays which are the girls make called `Kız Oyunu` oftenly. At girls horons the mouth-organ can play like bagpipe and kemence. It is able to see the girls making horon without insrument. At these times they say folk songs. Horon disconnect different kins like `Sıksaray, Sallama` according to ritm moving peculiarities. At folk dance the impressions which arise from tenderness, joyfulness, being enchanted, ecstasy, fear, anxiety, doubt, anger, sadness in result of to be like or not the folk dance, create sensations. These sensations have to be express very good with gestures and mimics. In the contrary case it is very hard to confirm the notions clearly. The manners, style and meaning which are available in characteristic contruction of playing, have to be express with organs like head, hand, arm and foot. At horon you have not to pass play by play before finish the ritm and song. Result of the investigations we can arnange the peculiarities of horons like this. - Compactness is dominate at horon. - Horon musics have ritm liveliness and quickness because of repeating little and short sentences and motifs continually. - Horon which is playing quickly called `Sık` and which is playing slawly called `Seyrek`. - Horons play by 3 or more person. - When the horons make with cnowd group, circle form use by them. Last two years folk dance was playing straight and half circle type because of being to a scere profession for watch. At some districts horon play by men and women complicated. Seperately there are women-girl horons.