Şeker hastalığına karşı halk ilacı olarak kullanılan bitkiler üzerinde farmakognozik araştırmalar

Abstract

167 ÖZET Türkiye'de bir çok bitki şeker hastalığına karşı halk ilacı olarak kullanılmaktadır. Araştırma materyalinin tespiti amacıyla şekere karşı kullanılan bazı bitkiler üzerinde ön tarama çalışması yapılmıştır. Öntarama deneyleri sonunda Gentiana olivieri Griseb. (Gentianaceae) metanollü ekstresinin (GME) yüksek antidiyabetik aktivite göstermesinden dolayı araştırmamız bu bitki üzerinde devam etmiştir. Bu araştırmada, Gentiana olivieri bitkisi üzerinde botanik, kimyasal ve biyolojik aktivite çalışmaları yapılmıştır. Botanik çalışmalarda, bitkinin morfolojik özellikleri, yaprak ve gövdeden alınan kesitlerle anatomik özellikleri incelenmiştir. öntarama deneyleri sonunda yüksek antidiyabetik aktivite gösteren metanollü ekstre (GME), biyoaktivite ile yönlendirilen fraksiyonlama (BAYF) işlemine tabi tutulmuştur. Etilasetat ekstresi (GEF), glikoz- hiperglisemik ve streptozosin ile diyabet yapılmış sıçanlarda kuvvetli antidiyabetik aktivite göstermiştir. GEF' in kolon kromatografisi ile ayrılması sonucunda elde edilen aktif fraksiyonda 3 madde tespit edilmiştir. Bu maddelerden iki tanesi (GO-1), (GO-2) izole edilmiş üçüncüsü ise, aktiviteden sorumlu olamayacağı düşünülerek izole edilmemiştir. (GO-1) streptozosin ile diyabet yapılmış hayvanlarda akut ve168 NMR, 13C-NMR, 2D-NMR ve kütle spektrometresi (FAB-MS negative mode) teknikleri kullanılarak aydınlatılmış ve izoorientin olarak tanımlanmıştır. GO-2 ile yapılan denemelerde ise herhangi bir aktivite tespit edilmemiştir. İzoorientin'in aynı zamanda deney hayvanlarının plazma kolesterol ve trigliserit seviyelerini düşürdüğü de belirlenmiştir. Aktivite gösteren fraksiyonların HPLC ile analizleri yapılmıştır. Antidiyabetik etkiye sahip fraksiyonlarda izoorientin miktarının yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu araştırma ile Güneydoğu Anadolu'da şeker hastalığına karşı halk ilacı olarak kullanılan G. oliviert nin çiçekli toprak üstü kısımlarının yüksek antidiyabetik aktivitesi belirlenmiş, aktiviteden sorumlu madde olarak izoorientin izole edilmiştir. Etki mekanizmasının açıklanabilmesi için daha ileri çalışmalar planlanmıştır.