ÇALIŞAN KADINLARIN SÜPER KADIN İDEALİ VE ÇOKLU ROLLERLE BAŞA ÇIKMA DENEYİMLERİ: FENOMENOLOJİK BİR ARAŞTIRMA

Abstract

Süper kadın ideali; çoklu ve sıklıkla çelişen rolleri (süper anne/eş/çalışan/ev hanımı vs.) bir arada ve güçlükle sürdürmeye çalışan kadınlarla ilişkilidir. Günümüz çalışan kadınından hem evde hem de işte iyi olması, hem geleneksel kadınsı rollerde hem de eril rollerde mükemmelleşerek hepsini yapması ve hepsinde iyi olması beklenmektedir. Ayrıca kadınlardan hem becerikli, hamarat, ideal bir ev hanımı ve iyi bir anne hem de işyerinde başarılı, kendine güvenen, bağımsız bir kariyer kadını olmaları beklenirken aynı zamanda bakımlı, fit ve güzel olmaları da istenmektedir. Dolayısıyla süper kadın ideali; ebeveynler, aile, iş arkadaşları, çalışanlar ve genel olarak toplumun algılanan ve açık beklentileri ile kadınların kendilerine yerleştirdikleri beklentilerden oluşmaktadır. Söz konusu kültürel beklentilere ek olarak çalışan kadınlar birinci vardiyalarının ardından kendilerini bekleyen ikinci bir vardiya ile karşılaşmakta, ev işleri ve çocuk bakımında sorumlulukların büyük bir çoğunluğunu üstlenmektedirler. Bu bağlamda kadınların her iki vardiyayı nasıl dengede tutacakları birçok çalışmaya konu olmuştur. Ancak kadınların çoklu rol taleplerine karşı hem annelik ve kariyeri dengede tutma hem de kültürel beklentileri karşılama konusunda üzerinde durulması gereken, bu iki vardiyayla mücadelelerini oluşturan üçüncü vardiyadır ve bu vardiya hakkında henüz çok az şey bilinmektedir. Buradan hareketle bu çalışmanın temel amacı Türk toplumunda kadınlara yönelik kültürel idealler ve beklentiler ile toplumda kadın olmaya ve çoklu rollere ilişkin deneyimlerini görünür kılmak, bu deneyimlerden çıkardıkları anlamlar ile süper kadın idealine yönelik bakış açılarını betimlemek ve bunlara ilişkin başa çıkma stratejilerini belirleyerek alan yazındaki boşluğu doldurmaktır. Bu amaç doğrultusunda Türk toplumunda kadın olmaya ilişkin algıları, süper kadın idealine bakış açıları ve başa çıkma yöntemlerini sorgulayarak, tümevarımsal çıkarımda bulunulmuştur. Bu bağlamda nitel araştırmanın veri oluşturma ve analiz teknikleri ve nitel bir araştırma yöntemi olan fenomenolojik tasarım benimsenmiştir. Nitel araştırma kapsamında amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme ve maksimum çeşitlilik örneklemesi kullanılmıştır. Araştırma iki aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada Aksaray ve Bursa'da çalışan 971 kadına uygulanan Süper kadın ölçeği (SKÖ) ve Öz-Roller Envanteri (ÖRE) ile elde edilen skorlara göre kadınlar süper kadın idealini `reddeden`, `onaylayan` ve `belirsiz` şeklinde üç gruba ayrılmıştır. İkinci aşamada ise gönüllü olan 50 kadın ile yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Yapılan görüşmelerin tematik içerik analizi MAXQDA 18 nitel araştırma programı kullanılarak yapılmıştır.Elde edilen bulgulara göre; kadınların evlilik öncesi/sonrası ve annelik sonrası deneyimlerine bakıldığında gittikçe artan çoklu rol talepleri ve sorumlulukları bulunmaktadır. Bunların yanı sıra kadınlar `iyi anne, iyi eş, iyi evlat, iyi çalışan, iyi gelin, iyi arkadaş vs.` olma beklentileri ile de karşılaşmaktadır. Söz konusu beklentilerin tamamı `hem geleneksel hem modern kadın beklentileri: süper kadın olma` beklentisini ortaya çıkarmaktadır. Bu kültürel beklenti ve ideallere karşı kadınların bireysel idealleri, bireysel tercihleri ve süper kadın idealine yönelik bakış açıları 3 grupta ele alınmaktadır: (1) süper kadın idealini onaylayanlar için `ulaşmak istedikleri bir hayal`; (2) süper kadın idealini reddedenler için toplumun, medyanın ve erkeklerin bir `dayatması` ve `gerçekçi olmayan, imkansız bir ideal` (3) `belirsiz` durumda olanlar için ise farkında olmadan içselleştirdikleri ve zorunluluklarının getirdiği `kalıp yargılar ve toplumsal bir gerçeklik` şeklindedir. Ayrıca bu üç bakış açısından hareketle kadınların kültürel idealler ve çoklu rollerle başa çıkabilmeleri için stratejiler belirlenmiştir. Buna göre; süper kadın idealine bağlı olan ve `onaylayan` kadınlar çoklu rol taleplerinin ve kültürel beklentilerin hepsini bir arada sürdürmeye yönelik stratejiler kullanmaktadırlar. `Reddedenler` sınır koyma, seçim yapma, dengeleme ve mücadele etmeye yönelik stratejiler uygulamaktadır. `Belirsiz` kalanlar ise bilinçli bir strateji uygulamaktan ziyade süper kadın ideali ile başa çıkamayarak sendrom, depresyon ve tükenmişlik yaşamaktadırlar. Elde edilen bulgular dikkate alınarak tezin sonuç bölümünde kadınlardan gelen öneriler incelenmiş ve gelecekte yapılacak akademik çalışmalara yönelik önerilerde bulunulmuştur. Öncelikle bu çalışmada kadının eviçi ve çalışan rollerinin yanı sıra kadın kimliğinin anne ve eş rolünden sonra kendisine yüklemiş olduğu geleneksel roller incelenmiştir. Buna göre çalışmada Türk kültürüne uyarlanmış olarak eklenen `geleneksel roller`, gelecekte yapılacak olan çalışmalarda kullanılabilir. Ayrıca bu çalışmada süper kadın rolü için katkıda bulunan bağlamsal faktörler, eklenen geleneksel roller ve başa çıkma yöntemleri kullanılarak bir ölçüm aracı geliştirilebilir. Söz konusu ölçüm aracı, bu çalışmada incelenen kadın deneyimlerinin yanı sıra erkek deneyimlerini incelemek için de kullanılabilir. Bunun yanı sıra gelecek çalışmalarda süper kadın ideali kavramına ilişkin farklı sosyo-demografik, etnik ve dini gruplardaki kadınların deneyimleri de incelenebilir.

Super woman ideal; it is associated with women who try to maintain multiple and often contradictory roles (super mother / wife / employee/housewife, etc.) together and with difficulty. Today's working woman is expected to be good both at home and at work, excel in both traditional feminine roles and masculine roles, and do all of them and be good at all. In addition, while women are expected to be both skilled, diligent, an ideal housewife and a good mother, and a successful, confident, independent career woman in the workplace, at the same time women are wanted being well-groomed, fit and beautiful. So the super woman ideal; it consists of the perceived and open expectations of the parents, co-workers, employees and society and the expectations placed by the women themselves. In addition to these cultural expectations, working women encounter a second shift waiting for them after their first shift, and take on the majority of responsibilities in housework and childcare. In this context, how women can balance both shifts has been the subject of many studies. However, against the multiple role demands of women the situation that needs to be emphasized in terms of both balancing the motherhood/ career and meeting the cultural expectations is the third shift that constitutes their struggle with these two shifts and little is known about this shift. From this point of view, the main purpose of this study is to reveal the cultural ideals and expectations of women in Turkish society, their experiences of being a woman in society and their multiple roles, to describe the meanings they derive from these experiences and their perspectives towards the ideal of super women and It is to fill the gap in the literature by determining the coping strategies related to them.In line with this purpose, an inductive inference was made by questioning the perceptions of being a woman in Turkish society, the perspectives of the super woman ideal and the methods of coping. In this context, data creation and analysis techniques of qualitative research with phenomenological design, a qualitative research method, have been adopted. In the scope of qualitative research, criterion sampling and maximum diversity sampling, which are purposive sampling methods, were used. The research consists of two stages. In the first stage, according to the scores obtained with the Super Woman Scale (SCI) and Self-Roller Inventory (ÖRE) applied to 971 women working in Aksaray and Bursa, women were divided into three groups as `rejection`, `approving` and `uncertain`. In the second stage, semi-structured interviews were held with 50 volunteer women. Thematic content analysis of the interviews was conducted using MAXQDA 18 qualitative research program.According to the findings; Looking at the pre/post marital and post-maternal experiences of women, there are increasingly multiple role demands and responsibilities. In addition, women are faced with the expectations of being a `good mother, good wife, good son, good employee, good bride, good friend, etc.`. All of these expectations reveal the expectations of `both traditional and modern women: being a super woman`. Against these cultural expectations and ideals, women's individual ideals, individual preferences and perspectives towards the super woman ideal are discussed in 3 groups: (1) `a dream they want to reach` for those who approve of the super woman ideal, (2) It is `an imposition` of society, the media and men, and `an unrealistic, impossible ideal` for those who reject the super woman ideal, (3) for those who are `uncertain`, it is in the form of a `social reality` that they undertake unwittingly and brought by their obligations. In addition, based on these three perspectives, strategies have been determined for women to cultural ideals and cope with multiple roles. According to this; Women who depend and `approve` the super woman ideal use strategies to maintain all of their multiple role demands and cultural expectations together. `Rejecters` implement strategies for setting borders, making choices, balancing and struggling. Those who remain `uncertain` experience syndrome, depression and burnout by not being able to cope with the super woman ideal rather than implementing a conscious strategy.Considering the findings obtained, the suggestions of women were examined in the conclusion part of the thesis, and suggestions for future academic studies were made. First of all, in this study, besides the domestic and employee roles of women, the traditional roles that the identity of women assigned to them after the role of mother and wife were examined. Accordingly, `traditional roles` that were added to the study as adapted to Turkish culture can be used in future studies. In addition, a measurement tool can be developed in this study using contextual factors contributing to the superwoman role, adding traditional roles and coping methods. The measurement tool in question can be used to examine men's experiences as well as women's experiences examined in this study. In addition, the experiences of women in different socio-demographic, ethnic and religious groups regarding the concept of the superwoman ideal can also be examined in future studies.