Azerbaycan`da öğretmen yetiştirme sistemine ilişkin öğretmen görüşleri

Abstract

Bu araştırmanın genel amacı Azerbaycan Cumhuriyeti'nde uygulan öğretmen yetiştirme sisteminin tarihi gelişimini incelemek, mevcut durumunu teorik açıdan ve ülkenin orta öğretim sisteminde çalışan öğretmenler arasında yapılan araştırma ile belirlemeye yönelikdir. Tez çalışmasında araştırmanın amaçları doğrultusunda birkaç bilimsel araştırma yönteminden yararlanılmıştır. Özellikle Azerbaycan'da XX. yüzyılın başlarından günümüze kadar geçen süre zarfında dört değişik eğitim sistemi ve bu sistemin ihtiyacı olan öğretmen kadrolarının yetiştirilmesinde dört farklı öğretmen yetiştirme modelinden yararlanılmıştır. Bu modellerin kendine özgü özellikleri, bu özellikleri belirleyen ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi, uygulanan eğitim sisteminin yararlı ve zararlı yönleri belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçlara ulaşılması için gereken kaynakların toplanmasında ve değerlendirilmesinde farklı araştırma yöntemlerinden yararlanılmıştır. Tez çalışması kronolojik olarak 1830-2016 yıllarını kapsamaktadır. Bu dönemi kendi içinde dört alt döneme ayırmak mümkündür: Çarlık Dönemi (1830-1918), Azerbaycan Halk Cumhuriyeti dönemi (1918-1920), Sovyetler Birliği dönemi (1920-1991) ve Azerbaycan'ın bağımsızlığını kazandığı 1991 yılından günümüze kadar devam eden yeni dönem. Bu dört dönem bir birinden sadece kronolojik açıdan değil, aynı zamanda araştırma konusunu oluşturan meseleye bakış açısı, amaç ve yöntem olarak da farklıdır. Tezin birinci bölümünde araştırma problemi, araştırmanın önemi ve amacı, araştırmanın kapsadığı dönem ve başlıca tanımlar yer alıyor. Tez çalışmasının başlıca amacı, Azerbaycan'da uygulanan eğitim sistemi ve öğretmen yetiştirme modellerini araştırmak ve öğretmen görüşleri doğrultusunda Azerbaycan'ın çağdaş eğitim sisteminin durumunu belirlemektir.Tezin ikinci bölümünü kuramsal çerçeve ve ilgili araştırmalar oluşturiyor. İkinci bölümün birinci alt başlığında Azerbaycan'ın Rusya ve İran arasında parçalanmasınından sonra (1828) ülkede eğitim sisteminin oluşumu, bu sistemin özellikleri, okulların ihtiyacı olan öğretmenlerin yetiştirilmesinde Çarlık rejiminin uyguladığı sistem araştırılmıştır. Bu bölümde ortaya çıkan sonuç Çarlık rejiminin Azerbaycan'da eğitimin gelişimine ilgisiz olmasına rağmen, sömürü düzeninin ihtiyacı olan kadroların yetiştirilmesinde eğitimin kaçınılmaz olduğu fark etmesi, bu amaçla tarım, sanayi ve petro kimya sektörünün ihtiyacı olan kadroları yetiştirecek okulların açılmasına izin vermesidir. İkinci bölümün ikinci alt başlığında Çarlık yönetiminin Birinci Dünya Savaşı'ında dağılması ve oluşan boşluktan yararlanarak kurulan Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nde eğitimin gelişimi, eğitim reformları ve öğretmen ihtiyacının karşılanması için atılan adımlar araştırılmıştır. Bu dönemde Azerbaycan'ın ilk üniversitesi – Bakü Devlet Üniversitesi kurulmuş ve eğitime başlamıştır. İkinci bölümün üçüncü alt başlığında 1920 yılında Azerbaycan'da Sovyet yönetiminin kurulması sürecine kısaca değinilmiş, daha sonra ise ülkenin sosyo-politik, ekonomik ve kültürel yaşamında kısa sürede ciddi gelişme sağlayan reformlar incelenmiştir. Azerbaycan halkının topyekun eğitimli kitleye dönüşmesi ile sonuçlanan Sovyet eğitim sisteminin kendine özgü özellikleri, artıları ve eksileri öğretmen yetiştirme modeli de dikkate alınarak ortaya konmuştur. Sovyet eğitim sisteminin toplumun okur yazar oranının yüzde yüze ulaşmasında başarı sağladığı, fakat fonksiyonel eğitimın verilmesinde başarısız olmasının kaliteye değil, sayısal çoğunluğa önem vermesinden kaynaklandığı gerçeği tespit edilmiştir. İkinci bölümün dördüncü alt başlığında 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Azerbaycan'ın eğitim sisteminin genel durumu da ele alınmaktadır. Bu sistemin bir parçası olan öğretmen yetiştirme sisteminin durumu, Sovyet modelinden farklı yönleri araştırılmıştır. Dünya eğitim sistemine uyum sağlamaya çalışan Azerbaycan'ın eğitim sisteminin başarılarının arttığı bir gerçek olmakla birlikte, halen ciddi olumsuzlukların yaşandığı, kalitenin sayısal göstergeden daha önemli olduğu gerçeğinin anlaşılmasında zorlukların halen devam ettiği araştırmalar sonucunda belirlenmiştir. Tezin üçüncü bölümünde araştırmanın yöntemi belirlenmiştir. Araştırmanın modeli, araştırmanın evreni ve örneklemi, veri toplama araçları, verilerin değerlendirilmesi ve analizinin nasıl yapılacağına ilişkin yöntemler bu bölümde ortaya konulmuştur. Katılımcıların Azerbaycan'ın eğitim sistemi ile ilgili, mesleğe ilişkin ve öğretmen yetiştirme sistemi ile ilgili algılarının belirlenmesinde Likert Ölçeği'nden yararlanılmıştır. Tezin dördüncü bölümünde Azerbaycan'ın eğitim sistemi ve öğretmen yetiştirme modeli ile bağlı öğretmen görüşlerine başvurulmuştur. Bu bölümde ampirik bilimsel araştırma sürecinde uygulanan seçme, ölçme, anket vs. gibi yöntemlerden yararlanılmıştır. Azerbaycan'ın eğitim sisteminde Sovyetler Birliği'nden kalma bazı olumsuz yönlerin halen devam ettiği gerçeği araştırılan kaynaklarda ağırlıklı olarak tespit edilse de, bu sonuç öğretmen görüşleri ile üst üste düşmemiştir. Bu durum Azerbaycan'ın Gence şehrinde bulunan 49 karma okulda (1-11. sınıflar) çalışan öğretmenler arasından basit rastgele seçme yöntemi ile belirlenen 200 kadar öğretmenle yapılan anket sonucunda belirlenmiştir. Seçme toplusunu oluşturan öğretmenler cins, yaş, mesleki kıdem gibi özellikler göz önünde bulundurularak kategorize edilmiş, anket sonuçları bu özellikler dikkate alınmak suretiyle belirlenmiştir. Ortaya çıkan sonuç aslında öğretmenlerin hem ülkedeki eğitim sisteminden, hem de lisans eğitimi gördükleri üniversitelerin öğretmen yetiştirme modellerinden memnun olduklarını göstermektedir. Bilgisayar yardımı ile öğretmen görüşleri birleştirilmiş ve değerlendirilmiştir. Tez çalışmasında tablo ve şekillerden yararlanılmıştır. Tez çalışmasının sonuç kısmında ise araştırmacının elde ettiği bilimsel sonuçlar ve öneriler ortaya konulmuştur.Anahtar Kelimeler: Azerbaycan'ın eğitim sistemi, Sovyet eğitim sistemi, Öğretmen görüşleri, Öğretmen yetiştirme sistemi, Likert ölçeği

The overall objective of this research is intended to examine the historical development of the teacher training system applied in the Azerbaijan Republic and to determine its current status theoretically and by empirical studies made betweenteachers, who work in the secondary education system of the country. In the thesis methods of several scientific investigations have been used for purposes of the research. Especially during the period from the beginning of the XX century to the present time, in Azerbaijan, four different education system and four different models of teachingtraining have been used in the training of teaching staffs who need this system. Unique features of this model, determining the factors that define and affect these characterisics and the beneficial and detrimental aspects of the administration of the education system have been determined. Different research methods have been used for achieve theseobjectives in the collection and evaluation of required resources. The methods have been used as quantification ( to investigate of the quantitative aspects), the evaluation of the qualitative aspects of archival documents, review periodicals, historical research and comparison. The current status of Azerbaijan's education system, the teachers' opinions about the educational system and teacher training system have been realized using a combination of different methods of empirical research.Thesis covers the 1830-2016 years in chronological order. This period can be divided into for sub-periods in itself: Tsarist Era ( 1830-1918), the period of the Soviet Union ( 1920-1991) and a new era since 1991 declared Azerbaijan's independence to the present-day. These four periods are differ from one another due to not only a chronological perspective, but also perspective on matters forming the subject of research, purpose and method. The problem, the importance and the purpose of the research, the period covered by the research, the main definitions are taking place in the first part of the research. The main purpose of the thesis is to research the education system and teacher trainingmodels applied in Azerbaijan and to determine the status of modern education system of Azerbaijan in line with teachers' opinions. The theoretical framework and related researches form the second part of the thesis. In the first sub-heading of the second part of the thesis, after the disintegration of Azerbaijan between Russia and Iran (1828), the formation of the education system in the country, aspects of this system, a system applied by Tsarist regime for training teachers being in need of schools have been investigated. In this part the conclusion is to realize that education is inevitable for the training of staffs who in need of exploitation, for this purpose, to allow the opening of schools educated personnels inneed africulture, industry and petrochemical sectors of Tsarist regime despite of its being indifferent to the development of education in Azerbaijan. In this process, awareness of the importance of education and the fact of various initiatives of Azerbaijani intellectuals and philanthropists for development of public education have been defined in this period.In the second sub-heading of the second part, the collapse of the Tsarist government in the First World War and the development of education in the Azerbaijan Democratic Republic founded by taking advantage of formed space, educationalreforms, steps taken to meet the needs of teachers have been investigated. In this period the first university of Azerbaijan- Baku State University has been established and has began educated. In the third sub-heading of second part of the thesis, the establishment process of Soviet government in Azerbaijan in 1920 has been mentioned briefly and then reforms have been examined that provide significant development in the country's socio- political, economic and cultural life in a short period. Unique features, the pros and cons of Soviet education system resulting by turn of Azerbaijan people into educated total mass have been demonstrated taking into account the teacher training model. The fact,providing of Soviet education system one hundred percent success in achieving the community's literacy rate, causing its failure in the delivery of functional training due to give importance of the numerical majority, but not the quality , has been determined. In the fourth sub-title of the second part of the thesis, the overall situation of education system of Azerbaijan gained independence in 1991, was discussed. The status and different aspects from Soviet model of teacher training system which is part of this system have been investigated. As a result of researches, it has been determined that, the problems is still continued in understanding of the fact which the serious adversities are still experienced, the quality is more important than numerical indicators in addition to increase the success of education system of Azerbaijan trying to adapt to the world of education system.The method of research has been determined in the third part of the thesis. The model, the universe and samples of the research, data collection tools, data evaluation and methods on how to do the analysis have been presented in this section. Likert Scale has been used to determine the participants' perceptions about Azerbaijan's education system, the profession and teacher training system. In the fourth part of the thesis, teachers' opinions being in the third part aboutthe education system and teacher training model of Azerbaijan have been consulted. In this part the methods as selecting, measuring, surveys etc. applied in the process of empirical research have been used. The fact was mainly detected in the investigated sources, that some negative aspects of Soviet Unions still continue in Azerbaijan's education system, but this results did not coincide with the ideas of teachers. This situation has been determined as a result of survey with 200 teachers identified with the simple random selection method among 2000 teachers working in 49 mixed schools (1-11th classes) located in Ganja. Teachers forming choosing the society, have been categorized taking into account characteristics suchs as gender, age and seniority, survey results have been defined by taking into account these properties. In fact, the result is indicated teachers' satisfaction from education system of country as well as teacher training models of their undergraduate universities. In the research work close,open and semi-open types of questions have been used.Teachers' perceptions have been combined and evaluated with the help of computer. In the thesis tables and figures have been benefited. At the conclusion of the thesis, the scientific result and suggestions achieved bythe researcher have been demonstrated.Key words: Azerbaijan's education system, Soviet education system, teachers' opinions, Teacher training system, Likert Scale.