Okul müdürlerinin toksik liderlik davranışları ile okul etkililiği arasındaki ilişkide örgütsel sinizm ve psikolojik sermayenin aracılık etkisi

Abstract

Bu araştırmada, ortaöğretim kurumlarında görev yapmakta olan öğretmenlerin görüşleri doğrultusunda toksik (zehirli) liderlik, okul etkililiği, örgütsel sinizm ve psikolojik sermaye değişkenleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Betimsel tarama ve ilişkisel tarama modelinde tasarlanan çalışmada, örneklem grubu alınmayarak tüm evrende yer alan öğretmenlere ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda, 2015-2016 eğitim- öğretim yılında Elazığ İl merkezinde bulunan ortaöğretim okullarında görev yapmakta olan 808 öğretmen araştırmaya katılmıştır. Araştırma kapsamında, öğretmenlerin görüşleri Toksik Liderlik Ölçeği, Okul Etkililiği Ölçeği, Örgütsel Sinizm Ölçeği ve Psikolojik Sermaye Ölçeği aracıyla elde edilmiştir. Ayrıca, öğretmenlerin demografik bilgilerine ilişkin Kişisel Bilgi Formu'ndan yararlanılmıştır. Verilerin analizinde SPSS 22.0 ve AMOS 23.0 paket programları kullanılmıştır. Bu kapsamda verilere, açımlayıcı faktör analizi (AFA), doğrulayıcı faktör analizi (DFA), pearson korelasyon katsayısı, betimsel istatistiksel, t-testi, tek yönlü varyans analizi (One-Way ANOVA), Mann-Whitney U testi ve Yapısal Eşitlik Modellemesi (YEM) analizleri uygulanmıştır.Araştırma sonucunda ulaşılan bulgulara göre, öğretmenlerin okul müdürlerinin toksik liderlik davranışlarına yönelik algıları tüm boyutlarda düşük düzeyde; okul etkililiği algıları orta düzeyde; örgütsel sinizm algıları tüm boyutlarda düşük düzeyde ve psikolojik sermaye algıları iyimserlik boyutunda orta düzeyde, psikolojik dayanıklılık, umut ile öz yeterlilik boyutlarında ise yüksek düzeyde çıkmıştır.Öğretmenlerin toksik liderlik, okul etkililiği, örgütsel sinizm ve psikolojik sermaye algıları cinsiyet değişkenine göre; kendi reklamını yapma, öngörülemezlik, narsizm (toksik liderlik), duyuşsal (örgütsel sinizm), psikolojik dayanıklılık ve umut (psikolojik sermaye) boyutlarında anlamlı şekilde fark çıkmıştır. Okul etkililiği ile istismar edici denetmenlik, otoriter liderlik (toksik liderlik), bilişsel, davranışsal (örgütsel sinizm), iyimserlik ve öz yeterlilik boyutlarında anlamlı fark bulunmamıştır. Toksik liderlik, okul etkililiği, örgütsel sinizm ile psikolojik dayanıklılık ve umut (psikolojik sermaye) boyutlarında öğretmenlerin algıları medeni durum değişkenine göre anlamlı düzeyde fark göstermezken iyimserlik ve öz yeterlilik (psikolojik sermaye) boyutlarında anlamlı fark çıkmıştır. Öğretmenlerin toksik liderlik, okul etkililiği, örgütsel sinizm ile psikolojik sermaye algıları sahip oldukları branşa ve eğitim düzeyine göre anlamlı şekilde fark göstermemiştir. Okul türü değişkeni ile öğretmenlerin toksik liderlik, örgütsel sinizm ve psikolojik sermaye algıları arasında anlamlı fark bulunmamış, okul etkililiği algıları arasında ise anlamlı fark bulunmuştur. Mesleki kıdem değişkeni ile öğretmenlerin toksik liderlik, psikolojik sermaye, bilişsel ve duyuşsal (örgütsel sinizm) algıları arasında anlamlı fark çıkmamış, okul etkililiği ve davranışsal (örgütsel sinizm) boyutu arasında anlamlı fark çıkmıştır.Diğer taraftan, toksik liderliğin tüm boyutları ile okul etkililiği arasında ve otoriter liderlik (toksik liderlik) boyutu hariç psikolojik sermayenin tüm boyutları arasında düşük düzeyde negatif yönlü ve anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Otoriter liderlik (toksik liderlik) ile iyimserlik (psikolojik sermaye) arasında düşük düzeyde negatif yönlü ve anlamlı bir ilişki bulunurken, psikolojik dayanıklılık, umut ve öz yeterlilik (psikolojik sermaye) boyutları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Ayrıca, toksik liderliğin alt boyutları ile örgütsel sinizm alt boyutları arasında orta düzeyde, pozitif yönlü ve anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Benzer şekilde, okul etkililiği ile bilişsel ve duyuşsal (örgütsel sinizm) boyutları arasında orta düzeyde, davranışsal (örgütsel sinizm) boyut arasında ise düşük düzeyde negatif yönlü ve anlamlı bir ilişkiye rastlanmıştır. Araştırmanın bir diğer değişkeni olan psikolojik sermayenin iyimserlik ve umut boyutları ile okul etkililiği arasında orta düzeyde, psikolojik dayanıklılık ve öz yeterlilik (psikolojik sermaye) ile okul etkililiği arasında ise düşük düzeyde pozitif yönlü ve anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Son olarak, örgütsel sinizmin ve psikolojik sermayenin aracılık rolüne dair elde edilen bulgular, örgütsel sinizmin ve psikolojik sermayenin toksik liderliğin okul etkililiği üzerinde aracılık etkisine sahip olduğunu göstermiştir.

The purpose of this study is to identify the relationship between the toxic (poisonous) leadership, school effectiveness, organizational cynicism and psychological capital variables with respect to the opinions of teachers working in secondary school institutions. In this study, designed through the descriptive screening and relational screening model, there were no sample groups and all the teachers in the population were contacted. With this respect, 808 teachers working in the secondary schools during the 2015-2016 school year in the center of Elazığ province participated in the study. Teacher opinions were gathered for the study through the Toxic Leadership Scale, School Effectiveness Scale, Organizational Cynicism Scale and Psychological Capital Scale. In addition, the Personal Information Form was used to gather demographic information. The SPSS 22.0 and AMOS 23.0 software programs were used for data analysis. With this respect, exploratory factor analysis (EFA), confirmatory factor analysis (CFA), Pearson's coefficient of correlation, descriptive statistics, t-test, one way variance analysis (One-Way ANOVA), Mann-Whitney U Test and Structural Equation Modeling (SEM) analyses were conducted.According to the findings of the study, teacher perceptions concerning toxic leadership behaviors of their school administrators are at low level for all dimensions; their school effectiveness perceptions are at moderate level; their organizational cynicism perceptions are at low level and their psychological capital perceptions are at moderate level for the optimism dimension and high level for the psychological resilience, hope and self-efficacy dimensions.With respect to the gender variable, toxic leadership, school effectiveness, organizational cynicism and psychological capital perceptions of teachers significantly differ according to the; self-advertisement, unpredictability, narcissism (toxic leadership), affective (organizational cynicism), psychological resilience and hope (psychological capital) dimensions. There were no significant differences between school effectiveness and the exploitive supervising, authoritarian leadership (toxic leadership), cognitive, behavioral (organizational cynicism), optimism and self-efficacy dimensions. With respect to the marital status variable, teacher perceptions on toxic leadership, school effectiveness, organizational cynicism and psychological resilience and hope (psychological capital) dimensions do not significantly differ but a significant difference was observed at the optimism and self-efficacy (psychological capital) dimensions. Teacher perceptions on toxic leadership, school effectiveness, organizational cynicism and psychological capital did not significantly differ with respect to their branch and educational background. With respect to the type of school variable, no significant differences were observed in teacher perceptions on toxic leadership, organizational cynicism and psychological capital but a significant difference was observed concerning their school effectiveness perceptions. No significant differences were observed between professional seniority and toxic leadership, psychological capital, cognitive and affective (organizational cynicism) perceptions of teachers but a significant difference was observed between school effectiveness and behavioral (organizational cynicism) dimension.On the other hand, a low level, negative and significant relationship was observed between all dimensions of toxic leadership and school effectiveness and all dimensions of psychological capital except for authoritarian leadership (toxic leadership). While a low level, negative and significant relationship was observed between authoritarian leadership (toxic leadership) and optimism (psychological capital), no significant relationships were observed between psychological capital, hope and self-efficacy (psychological capital) dimensions. In addition, a moderate level, positive and significant relationship was observed between all dimensions of toxic leadership and the sub-dimensions of organizational cynicism. Similarly, a moderate level relationship was observed between school effectiveness and cognitive and affective (organizational cynicism) dimensions and a low level, negative and significant relationship was observed between the behavioral (organizational cynicism) dimension. A moderate level relationship was observed between optimism and hope dimensions of psychological capital, another variable of the study, and school effectiveness, and a low level, positive and significant relationship between school effectiveness and self-efficacy (psychological capital) with school effectiveness. Finally, findings on the intermediary role of organizational cynicism and psychological capital show that organizational cynicism and psychological capital have an intermediary role over school effectiveness of toxic leadership.