Varlık dergisinde edebiyat tarihi tartışmaları

Abstract

21 Risan - 21 Kayış 1979 tarihinde ilk sayısı çıkan Varlık, yayın hayatına halen devam etmektedir. 1987'den sonra dergide yeniden numaralandırma yapılmıştır. Biz, yeni numaralandırmaya kadar olan 98 sayıyı inceledik. Varlık, içersinde Türkçe ve Farsça yazılar bulunan, ilk zamanlar ayda, sonraları iki- üç- aya bir çıkan kültür dergisidir. Edebiyat, dil, imlâ, biyografi, tarih, din vb konulu yazılar ihtiva eden dergide Azerbaycan edebiyatı ve dili hak kındaki yazılar çoğunluktadır. İncelediğiniz sayılarda 126 farklı edibin yazısı bulunmaktadır. Azerbaycan edebiyatı tarihi hakkında Türkiye'de, Kuzey (Sovyet) ve Güney (İran) Azerbaycan'da maki e ve kitaplar yazılmıştır. Ama hepsi de yetersiz ve Azerbaycan edebiyatının başlangıcı ve gelişine devreleri hakkında farklı görüşler ileri sürmektedirler. Varlık dergisi Güney Azerbaycan'ın kültür birikişini iliş alemine tanıttığı gibi, aynı zamanda günümüzün ilci görüşlerini de yansıttığından ayrı bir öneme sahiptir. Varlık 'ta hem Türkiye'nin, hem Kuzey, hem de Güney Azerbaycan'ın ` Azerbaycan edebiyat tarihi` hakkındaki görüşlerini Dr. Cevad Eeyet' in yazılarında bulmak mümkün. Eeyet ve diğer Varlık: yazarları meseleye birkaç noktadan bakabilme şansına sahip oldukları için, değerlendirmeleri de dikkat çekici olmuştur. Köprülü, Azerbaycan edebiyatını im. asırdan başlatarak 1930 'a kadar getirmektedir, Kuzey Azerbaycan da IV. asırdan başlatılmakta, Güney' de ise Azerî lehçesinin zuhurundan önceki eski Türkçe (Türki-i Kadim) de Azerî edebi yatı tarihine dahil edilmektedir. Azerbaycan edebiyat tarihini, Azerî lehçesi edebiyat tarihi olarak değer-II lendiren Varlık yazarları, Azerî olup da Azerî Türkçesi ile yazmayan edipleri de bu edebiyata dahil etmektedirler. Kuzey Azerbaycan'dan Eamid Araslı da bu görüştedir. Azerbaycan'da edebiyat yenilikleri Avrupa'dan Sovyetler kanatıyla önce Kuzey 'e oradan da Güney Azerbaycan ' a sirayet etmiş ve tarihî tekâmülünü göstermiştir. Hal edebiyatı her iki kesimde de normal seyrini sürdürmüş baskılı yönetimler dönemlerinde yazılı edebiyat kadar menfi etkilenmemiştir. Tasavvuf edebiyatı ise Güney Azerbaycan'da klâsik edebiyatla birlikte Kuzey e nazaran daha fazla yayılma alanı bulmuştur. Türkiye'nin İran 70lu ile Azerbaycan edebiyatına tesirleri Tanzimat'tan sonra, bilhassa Servet-i Fünun dönesinde belirginleşir. Bunda Azerbaycan ediplerinin Türkiye'yi ziyaretleri müessir olmuştur. _ Azerbaycan edebiyatını devrelere göre şu şekilde tasnif etmek müskündür: AZERİ EDEBİYATI Azerî Bilinin Teşekkülü öncesi (2111. asırdan önce) Azerî Dilinin Teşekkülü Sonrası Azerî Edebiyatı Modern Edebiyat 3: Baskılı Günümüz yönetim öncesi yönetim devri Azerî Ed. (1828-1920) (1920-1978) Tezimizde, Varlık dergisinden hareketle, Azerbaycan edebiyatının muhtelif meselelerini ortaya koymaya çal iştik. İncelemelerimiz sırasında şunu da memnuniyetle müşahede ettik : Kuzey ve Güney Azerbaycan'da yazı, mevzu' ve muhteva bakımından meydana getirilen sun' î farklılık, coğrafî ve -siyasî yapı değişikliği tarihî birliğe ve halkın uyanışına mağlup olmuş, edebiyat ortak hedefe doğru yönelmiştir.