A Rhetorical analysis of Oscar Wilde`s plays

Abstract

130 ÖZET Oscar Wilde 1890' lı yılların İngiliz Edebiyatına damgasını vurmuş ve geç Viktorya dönemiyle özdeşleşmiş olan bir yazardır. Hakkında bugüne kadar bir çok araştırma ve inceleme çalışmaları yapılmış ve halen yapılmaya devam edilmektedir. Döneminin çatışmalı, karmaşık ve belirsiz yapısıyla paralellik içinde olan karakteri eserlerine de yansımıştır. Oscar Wilde' m edebi kişilik olarak en önemli özelliklerinden biri dili ve dilsel öğeleri çok etkili bir şekilde kullanmasıdır. Bu anlamda, seçilen üç oyununun- The Importance of Being Earnest, Lady Windermere's Fan, A Woman of No Importance-relorlk incelemesi onun etkili söylemine ışık tutması açısından önemlidir. Kenneth Burke' ün oyunların retorik özelliklerini incelemek için geliştirmiş olduğu Pentad teorisi Oscar Wilde' in oyunlarında en çok hangi retorik öğeye önem verdiğini ortaya çıkartmamızı sağlayıp, onun hangi retorik biçimi kullandığı konusunda bir sonuca varmamızı kolaylaştırır. Kenneth Burke Amerikalı bir retorikçi olup, `Yeni Retorik` e kendi teorisinin kavramlarından biri olan `özdeşleşme` ( `identification` ) kavramını ekleyerek bu alanda çığır açmıştır. Aristoteles' ten beri retoriği belirleyen anahtar sözcük `ikna etme` ( `persuasion` ) iken, Burke' ün sosyal, psikolojik, antropolojik vb. alanlardaki çalışmaları da gözönünde bulundurarak ortaya attığı özdeşleşme terimi retoriğin anlamını ve alanını genişletmiştir.131 Beş öğeden--`yer-zaman` ( `scene` ), `karakter` ( `agent` ), `araç` ( `agency`), `eylem` ( `act` ), `amaç` ( `purpose` )-oluşan Pentad bir tiyatro eserinde yazarın en çok hangisini vurguladığını bulmaya çalışır. Üstünde diğerlerinden daha çok durulan eleman yazarın oyun yazımındaki `motive` i hakkında fikir verir. Aynı zamanda seyircisiyle hangi noktada özdeşleştiği konusunu aydınlatır. Baskın eleman yazarın oyunu yazmasında, oyundaki aksiyonu oluşturmasındaki itici güçtür. Böylelikle yazarın kendine özgü edebi biçimi oluşur. Yapılan bu inceleme Oscar Wilde' İn üç oyununda en baskın elemanın `yer-zaman` olduğunu göstermiştir. Yer-zaman' la anlatılmak istenen geç Viktorya dönemi ve bu dönemde egemen olan baskıcı, kısıtlayıcı, ikiyüzlü kurallar, töre ve gelenek-göreneklerdir. Oscar Wilde' in inceleme konusu olan üç oyununnun töre komedyası olması bir rastlantı değildir. Bu dönemde törelere ve toplum içinde nasıl davranılacağına aşırı dereceded önem veren, kendi benliklerinden sıyrılıp bu kuralların kuklası haline gelen içerikten yoksun aristokratlarını eleştiren Wilde için en uygun edebi tür bu olmuştur. Yazar olarak onu harekete geçiren neden/motive, üst sınıfın `mannerism` tutkusu ve körü körüne benimsediği idealler olmuştur. Aynı şekilde oyunlardaki itici güç ve ateşleyici öğe de yerin ve zamanın özelliklerinden kaynaklanan nedenlerdir; karakterlerin evlilik kurumunun aleyhinde olup sonunda evlenmeleri hem onların ikiyüzlülüklerini hem de bu katı kuralların karşısındaki dayanıksızlıklarından kaynaklanmaktadır.132 Geç Viktorya döneminin ikiyüzlü, sahtekar, baskıcı ve can sıkıcı toplumu birçok çatışmalara, kargaşalara sahne olmuştur. Öte yandan birey üzerindeki sürekli baskı Oscar Wilde gibi estetikçi ve dekadant yazarlar üzerinde kendisini daha da çok hissettirmiştir, duygu ve düşüncelerini yansıtmak, dönemin bu dogmacı ve ikiyüzlü zihniyetiyle alay edip eleştirmek isteyen Wilde çıkış yolu olarak kendisine edebiyatı seçmiştir. Eğer istediği gibi estetik kaygılarını-güzellik, ses uyumu, espriler, nükteler- dili getirebilirse bireyselleşmeye açılan yolu bulabileceğini düşünen Wilde birçok tiyatro oyunları, şiirler, eleştiri yazıları, kısa öyküler ve roman yazmış, kendine özgü nükteler, epigramlar, çatışma ve tersinlemelerle dolu olan bir söylem yaratmayı başarmıştır.