Gelişimsel olarak kavram ve kategori yapılarının incelenmesi

Abstract

162 ÖZET Bu araştırmada, hiyerarşik yapıya uygun olan Türkçe kavramlara ilişkin bir norm çalışması genç ve yaşlı örneklemler kullanılarak yapılmış ve temel düzey kavramların her yaş, her koşul ve kültürde daha kolay algılanıp algılanmadığı sorusu incelenmiştir. Bu amaçla bir uzman grubunun aşina olan ve olmayan şeklinde ayırdığı 27 üst düzey kavram 220 genç ve 150 yaşlı olmak üzere toplam 370 kişiye sunulmuş ve bu kavramların sık kullanılan ve sık kullanılmayan temel ve alt düzey kavramları belirlenmiştir. Bu ilk çalışmanın verilerine bağlı olarak düzenlenen ikinci çalışmaya ise 26 genç ve 26 yaşlı olmak üzere toplam 52 denek katılmıştır, ilk çalışmanın sonunda belirlenen 192 kavram, birbirleriyle karıştırılarak, hazırlanan deney deseninde kavram çiftleri olarak deneklere sunulmuştur. Deneklerden bu kavram çiftlerinin aynı kategoriden olup olmadığına karar vermeleri istenmiştir. Deneklerin reaksiyon zamanlarının ölçüldüğü bu araştırmada, farklı düzeydeki kavramların tepki süresi açısından farklılaşıp farklılaşmadığı test edilmiştir. Elde edilen bulgular deneklerin, hangi düzey kategoriden olursa olsun, aşina olan kavramlara daha kısa sürede tepki verdiğini göstermiştir. Ayrıca, aşinalığın dengelendiği durumlarda, temel düzey kavramlarla alt163 düzey kavramlar arasında tepki süresi farklılaşmasının olmadığı elde edilen bir diğer bulgudur. Bu bulgu temel düzey kavramların her koşulda daha iyi algılanmadığını göstermesi nedeniyle önem taşımaktadır. Özetle, elde edilen bu bulgular, daha önce yapılmış araştırmalarla saptanan temel düzey üstünlüğünün, aşina olan temel düzey kavramlarla aşina olmayan alt düzey kavramların kıyaslanmasından kaynaklandığını düşünmemize neden olmuştur. Ancak bu araştırmada aşina olan alt düzey kavramların daha kolay algılandığına dair bir bulgu elde edilememiştir. Bu sonucun, araştırmanın aşina kavramları seçme aşamasındaki bir eksiklikten kaynaklanmış olabileceği düşünülerek, bu eksikliklerin giderildiği yeni çalışmalara ihtiyaç duyulduğu ifade edilmiştir. Araştırmanın sonuçları, kavramları algılamada gelişimsel bir farklılık olup olmadığı açısından, incelendiğinde ise, genç deneklerin her koşulda yaşlı deneklerden daha kısa sürede tepki verdikleri saptanmış ve bilgi işlemleme konusunda yaşa bağlı bir düşüş olduğunu savunan araştırmacıları destekleyen bir bulgu elde edilmiştir. Ayrıca kadın ya da erkek olmanın kavramları daha kolay algılama açısından bir farklılık yaratmadığı da saptanan bir diğer bulgu olarak değerlendirilmiştir.