Edirne Osmanlı erken dönem camileri kalem işi örnekleri ve analizleri

Abstract

Osmanlı erken döneminde mi?mari alanda olduğu gibi, tezyinî alanda da bir geçiş dönemi yaşanmıştır. Bu yılların tezyînât anlayışını ağırlıklı olarak Timurlu san?atı etkilemiştir. Duvar yüzeylerinin bütünüyle tezyin edildiği ve yoğun bir kompozisyonun bulunduğu bu dönemin kalem işi tezyinat anlayışında kubbe yüzeyleri tamamen kaplandığı gibi, kasnaklara hatta pandantiflere kadar her alanda görülmektedir. Yüzeylere uygulanan bu yoğun tezyînât, ayrıca kendi içerisinde de yine yoğun bir desen kurgusuna sahiptir. Desenlerde rûmî, hatâyi ve düğümler en çok tercih edilen motiflerdir. Rûmîlerin hurdeli,dendanlı,dilimli ve münhanili çeşitleri kullanılmıştır.Rûmîlerden sonra en fazla kullanılan motif hatâyîlerdir. Tezyînât tarihinde `Baba Nakkaş Üslûbu` diye bilinen motifler, dönemin tasarımlarında geniş şekilde yer almıştır. Özellikle Edirne'deki çiçek kültürünün bunda etkili olduğu söylenebilir.Rûmî ve hatâyî motiflerinin dışında en çok tercih edilen bir başka motif ise geçmelerdir. Kompozisyonların tamamına yakınında bu motifleri görmek mümkündür. Geçmeler müstakil madalyon şeklinde kullanıldığı gibi, desenin iskeletini oluşturan pervazlarda da sevilerek kullanılmıştır.Diğer yandan bu dönemde sözünü ettiğimiz rûmî, hatâyî ve geçme gibi soyut motiflerin yanında, servi, buket, vazolu buket ve ağaç gibi daha canlı, daha gerçekçi, üsluplaştırılmış bitkisel motifler tercih edilerek tasarımlarda zevkle kullanılmıştır. Edirne Eski Câmii ve Edirne Üç Şerefeli Câmii?nin yanında özellikle Edirne Murâdiye Camii?nde kullanılan üslûplaştırılmış pek çok çiçek motif mevcuttur. Muradiye Câmii?nde gördüğümüz ve câminin mihrap bölümündeki duvarlarını süsleyen nebati tasvirler Osmanlı tezyînât sanatında natüralist üslubun erken örnekleridir. Bu devrin kalem işi tezyinatında desenlerin dışında, farklı yazı istifleri de dikkat çeker. Devrin karakteristik özelliklerini yansıtan yazılar çoğunlukla kûfî ve sülüs yazılardan müteşekkildir. Türk hattatları mimarlık eserlerinde kullandıkları bu yazı türleriyle Bursa?daki ve Edirne?deki mimari yapılarında çok güzel örnekler vücuda getirmiştir.

As in architectural field of Ottoman early periods, it also experienced a transitional period in enriching field. Majorly Timurids art affected this ornament understanding of these years. Hand-drawing of that period in which wall surfaces were adorned and an intense composition existed is seen every field from pulleys to pendentives, as domes were covered with decorations. This intense ornament applied on surfaces, has also an intense pattern mounting in itself. Rumi, hatâyi and knows are the most preferred motives in patterns. Hurde, dendan, slice and curve types were used for Rumies. The most common used motives after rumies are hatayi. Motives, known as ?Father Painter Type? in decoration history, widely took place in designs of the period. Especially flower culture in Edirne can be said to have been effective on that. Other than rumi and hatayi motives, another one is fitting type that is mostly preferred. In almost all of compositions, it is possible to see these motives. As well as used as private medallion form, fittings were fondly also used on borders that compose the skeleton of pattern. On the other hand, styled botanic motives like cupressus, bouquet, vase bouquet and tree as well as abstract motives like rumi, hatayi and fitting were also preferred and used pleasurably in designs. There are a lot of styled flower motives in especially Edirne Murâdiye Mosque as well as Edirne Eski Mosque and Edirne Üç Şerefeli Mosque. Botanical portrayals ornamenting walls on mihrab part that we see in Muradiye Mosque are early examples of naturalist style in decoration art.