Halil (Kut) Paşa`nın askeri ve siyasi faaliyetleri

Abstract

ÖZET Halil Paşa, yakın tarihimizin önemli şahsiyetlerinden birisidir. 1882'de İstanbul'da doğmuştur. Babası, aslen Kırım' lı olan Abdullah Ağa soyundan Harız Kâmil Efendi, annesi Hasene Hanım'dır. İlk tahsilini Beşiktaş, Fatih ve Hamidiye Mahalle Mekteplerinde, orta tahsilini Beşiktaş Askeri Rüşdiyesi'nde ve Kuleli Askeri Lisesi'nde, yüksek tahsilini de Harp 0- kulu ve Harp Akademisi 'nde yapmıştır. 1904'te Kurmay Yüzbaşı rütbesiyle Ordu hizmetine katılmıştır. 1904-1909 arasında Makedonya' daki Üçüncü Ordu emrinde karargâh subayı, Avcı Taburu Bölük Komutam ve eşkıya takipçisi olarak görev yapmıştır. 1908'de ihtilâl görevi ile İran'a gönderilmiş, ancak `31 Mart Ayaklanması` üzerine geri çağrılmıştır. Sırasıyla Saray Muhafız Birlikleri Komutanlığı, Trablusgarp Savaşı'nda Hums Cephesi Komutanlığı, Balkan Savaşı'nda Çatalca Cephesi Gönüllü Çıkarma Birlikleri Komutanlığı, Söke ve Güney Ege Sahilleri Komutanlığı, Van Jandarma Alay Komutan lığı ve nihayet İstanbul Merkez Komutanlığı yapmıştır. Birinci Dünya Saşaşı'nda da sırasıyla `Beşinci Kûvvâ-yı Seferi yye Komutanlığı`, `Birinci Halil Bey Kûvvâyı Seferiyyesi Komutanlığı`, `51. Tümen Komutanlığı`, `18. Kolordu Komutanlığı`, `Irak Grubu Komutanlığı`, `Altıncı Ordu Komutanlığı ve Bağdat Valiliği` ve en son olarak da `Şark Ordular Grubu Komutanlığı` görevlerinde bulunmuştur. Birinci Dünya Savaşı'nda Irak cephesinde kazandığı `KUT ZAFERİ` onun en büyük başarısıdır. Halil Paşa, Mütareke'den sonra İstanbul'a dönmüş, tutuklanmış ve Bekirağa Bölüğü'nde hapsedilmiştir. Ermeni tehcir ve katliâmı davasında Sıkıyönetim Mahkemesi'nce yargılanırken hasipten kaçarak, Anadolu'ya geçmiş, Mustafa Kemal Paşa ile Sivas'ta görüşmüş ve kendisine verilen 'Azeriler ve Ruslar'dan silah, malzeme ve para yardımı temini` görevi ile Kafkasya'ya getirmiştir. Kafkasya'da bir süre (Nahcıvan ve Karabağ'da) milis teşkilatlanması ve parti kurma {Baku Türk Komünist Fırkası) çalışmaları ile uğraştıktan sonra Moskova'yagitmiştir. Burada bir süre Anadolu adına yarı resmi temsilci sıfatıyla Ruslar' la görüş meler yapmış, para, silah ve cephane temin ederek bunları Anadolu'ya ulaştırmıştır. Bu arada Türkiye ve Rusya arasında resmi görüşmelerin ve elçilik bazında teşkilatlı ilişkilerin kurulmasını sağlamış ve bundan sonra kendisini `Turan ideâli' ne adamıştır. Türkistan macerası beklediği gibi gelişmeyince tekrar Kaskasya'ya dönerek Enver Paşa'nın Rusya'ya gelmesiyle başlayan ittihatçı örgütlenmeye katılmış, bu yüzden Ana dolu'ya girişine izin verilmemiş, bir süre Batum'da kaldıktan sonra Almanya'ya gitmiş tir. Almanya'da Ermeni takibi ve tehdidi altında çok zor günler geçiren Halil paşa, zaferden (Başkomutanlık Zaferi) sonra Mustafa Kemal Paşa'nın izniyle Kasım- 1922' de Türkiye'ye dönmüştür. 1922'den 1957'ye kadar sakin bir hayat süren Halil Paşa 20 Ağustos 1957'de vefat etmiştir. Turan, Türkistan, Kafkasya ve Yakın Doğu'yu içine alan büyük ve birleşik bir Türk Ülkesi hayali ve idealidir. Türkiye'de ise Anadolu Türklüğü 'nün siyasi geleceğini Orta Asya Türklüğü ile birleştiren bir görüş olarak gelişmiştir. Özellikle Ziya Gökalp'in ifadesiyle Turan, `Türk Milletinin çekici bir ha yal olan uzak ülküsü` dür. XIX. Yy.'da Türk Dünyasında ve Türkiye'de Gaspıralı İsmail, Ağaoğlu Ahmet, Akçuraoğlu Yusuf, Ziya Gökalp, Ferit Tek ve Mehmet Emin Yurdakul gibi öncülerin çabalarıyla gelişmeye başlamış bir fikir akımı olan Turancılık, genellikle siyasi bir karakter taşımıştır.

ABSTRACT Halil Pasha is the one of important persons in our near past. He was born in 1882. His father is Hafız Kamil Efendi who has descended Abdullah Ağa coming from Crimea, his mother is Hasene Hanım. He had joined the Army after his graduation from Staff College as a Captain in 1904. Between 1904-1909, he had been charged as headquarter officer, captain in skirmisher Battalion and as a bandit pursuiter under Third Army in Macedonia. He had been sent to Iran with the mission of revolution in 1908, but recalled due to `31 st March Revolt`. He had commanted to Hums Front in Tripoli War, to Çatalca Front's Voluntary Disembark Troops in Balkan War, to Gendarme Regiment of Van Province and to Istanbul's Garrison. Also during World War I, he had commanded to `Fifth War-Mobilizable Forces`, to `First Halil Bey War-Mobilizable Forces`, to ` 51 st Division`, to `18th Army Corps`, to `Iraqi Group`, to `Eastern Ermies Group`, and had lastly had mission of `Governor General of Bağdat`. His `KUT TRIUMPH` which had been gained in Iraqi front during World War I, is the greatest success of him. After Motwdros Armistice, he has returned to Istanbul and been arrested. Later he had been imprisoned in Bekirağa Jail. He had gone to Anitolia by escaping from jail while he has been judged in so-called Armeniam deportation and massacre lawsuit on Martial Law Court. He had interviewed with Mustafa Kemal Pasha in Sivas and had been sent to Caucasia by him. He had gone to Moscow after he busined with party (Baku Turkish Communist Party) activities and militia organization in Caucasia (in Nahcivan and Karabağ). In Moscow, he, as a semi official representative, had interviewed with Russian outhorities many times, and by obtaining money, guns and ammunition from them he had helped Anatolia. Later, he had dedicated himself to `Turan Ideal` and had gone to Turkestan. When the Turkestan adventure has not progressed as he expected, returning again to Caucasia he had joined the Unionist Organization which started with the coming ofEnver Pasha to Russia. Because of this, he had been banned from entering into Anatolia and had gone to Germany after staying in Batum for a while. Halil Pasha, who had had very hard days in Germany under Armenian threat and chase, had returned to Turkey in 1922 with the permission of Mustafa Kemal Pasha. Halil Pasha, living quietly between 1922 and 1957, had died in August 20, 1957.