Erken Osmanlı Dönemi mimarisinde taçkapılar (1300-1500)

Abstract

TÜRKÇE ABSTRAKT (en fazla 250 sözcük): (TÜBİTAK/TURDOK'un Abstrakt Hazırlama Kılavuzunu kullanınız) Anadolu Türk Mimarisinde, yapıların en önem verilen unsurlarından biri taçkapılardır. Taçkapılar, genellikle cepheden çıkıntılı yan kanatlara sahip, dikdörtgen prizma şekilli unsurlardır. Taçkapılarda giriş açıklığı az ya da çok derin bir niş içine yerleştirilmiş; bu niş de dikdörtgen bir çerçeve içine alınmıştır. Ana niş adı verilen bu bölümü örten tonozlu veya mukarnaslı kavsara; nişin dış köşelerine yerleştirilen sütunçeler; nişin yan yüzleri üzerine inşa edilen mihrabıyeler; giriş açıklığının söve ve kemerleri ile kitabeler, taçkapıyı oluşturan başlıca öğelerdir. Anadolu Selçuklu döneminde, anıtsal görünümleri ve zengin süslemeleriyle ana cepheye ve hatta tüm yapıya egemen unsurlar olan taçkapılar, erken Osmanlı döneminde sadeleşmiştir. Bu dönemde taçkapılara, daha çok camilerde yer verilmiştir. En görkemli ve gelişim çizgisinin en iyi şekilde takip edilebildiği taçkapılar, camilerin harim kuzey taçkapılandır. Camilerin yan cephelerindeki taçkapılar; avlu taçkapılan ve diğer yapı türlerine ait taçkapılar, harim kuzey taçkapılanna oranla daha küçük boyutludurlar. Erken Osmanlı dönemi taçkapılan, ana hatlarıyla Selçuklu dönemi taçkapılanna benzemekle birlikte, boyutlan, oranlan ve unsurlannın biçimleri açısından önemli farklılıklara da sahiptir. Camilerde son cemaat yerlerinin önem kazanması, taçkapılarm boyutlannı büyük ölçüde etkilemiştir. Taçkapı unsurlannın biçimlerinde, yeni arayışlar dikkati çekmektedir. Erken Osmanlı dönemi taçkapılanm en önemli kılan özellikleri, boyutlan ve biçimleri açısından düzenli bir gelişim çizgisi izlemeleri ve bu yönleriyle yapılann tarihlendirilmesi konusunda çeşitli veriler sunmalandır.

İNGİLİZCE ABSTRACT (en fazla 250 sözcük): Portals have been one of the most important elements in the Anatolian Turkish Architecture. Portals are of rectangular, prismatic in shape with the projecting side wings. The entrance openings is placed into a niche varies in depth; and this niche is put in a rectangular frame. The other elements of the portals are vaulted or muqarnas portal covering above the main niche; engaged collonettes placed on the outer corners of the main niche; niches on the side walls; the frame and the arch of the entrance opening and the inscriptions. The portals that were dominant to the general look of the building with then- monumental structure and the rich decoration in the Anatolian Seljukid period, became simple in the Ottoman period. İn this period, portals were mostly built in mosques. The most magnificent where the line of developing are the best observed are the prayer halls's northern portals. The portals on the side facades of the mosques; courtyard portals and the portals of the other type of buildings are smaller in size and more simple than the prayer halls's northern portals. Besides the fact that the early Ottoman portals are similar to seljukid ones in general terms, they also are of some important differences by the size, proportions and the shape of the elements. The rise in the importance of the southern portico of the courtyard effected the portals to a great degree. The new approaches in the shape of the portal elements are observed. The most important feature of the Early Ottoman portals is that they follow a regular development is size and shape and through this feature they offer data for dating the buildings.