Mısırlı tarihçi İbn İyâs el-Hanefî`nin (Ö.930/1524) Neşku`l-ezhâr fî `acâ`ibi`l-aktâr adlı eseri`nin tahkik ve değerlendirilmesi

Abstract

. Mısırlı tarihçi İbn İyâs (ö. 930/1524) Memlüklüler'in son dönemi ile Osmalıların Mısır'daki hâkimiyetinin ilk yıllarının tanığı olması ve o dönemlerle ilgili yazdığı eserlerle şöhret bulan önemli tarihçilerdendir.İbn İyâs el-Hanefî'nin (ö. 930/1524) `Neşku'l-ezhâr fî 'acâ'ibi'l-aktâr adlı eserinin, Arap coğrafyası yazımının Memlüklüler dönemindeki son örneği olduğu söylenebilir; çünkü İbn İyâs eserini Memlüklüler devletinin yıkılışından önce 922/1516 yılında tamamlamıştır.İbn İyâs her ne kadar Kahire'den hac yolculuğu dışında gerek ilim için gerekse başka nedenlerle herhangi bir yolculuğa çıkmamış olsa da, bu kendisini coğrafi edebiyata dalmaktan ve Mısır'a ulaşarak Mısır'ın büyük kütüphanelerinin depolarında yer alan kitaplardan elde ettiği kadar coğrafyada pay sahibi olmaktan engellememiştir. Şüphe yoktur ki İbn İyâs çok dikkatli okuyan ince anlayışlı birisidir. Bu nedenle coğrafya, ülkelerin ilginç halleri ve astronomi alanlarında da tarihi alanında yazdığı gibi ansiklopedik eserler yazabilme derecesine varmıştır. İbn İyâs'ın coğrafya alanında yazdığı kitaplar daha önceki kitaplardan nakil yapmakta ve eski kitaplarda verilen bilgilere bağlı kalmakta olup yeni coğrafi keşiflere iltifat etmemektedir. Ancak Neşku'l-ezhâr İbn İyâs'ın düşünce içinde Mısır diyarı merkezi alınarak coğrafiyle öne çıkmaktadır. İbn İyâs bir yandan Mısır'ın şahsiyetini ve coğrafi özelliklerini resmetmeye çalışırken, diğer bir yandan ekonomik sorunlarını, medeniyet açısından yerini ve tüm dünyadaki tarihi merkezliğini dile getirmektedir. Bu merkezilik Nil nehrinin kıymetine dayanmakta, Mısır'a medeniyet ekonomik ve politik açıdan önem katmaktadır. Kendisi Neşku'l-ezhâr isimli eserde Nil nehrinin ölçüleri hakkında özel bir bölüm ayırmıştır.Bu araştırmamızda İbn İyâs el-Hanefi'nin (ö. 930/1524) `Neşku'l-ezhâr fî 'acâ'ibi'l-aktâr adlı eserin önemine binaen tahkik ve değerlendirilmesi yapılmıştır.Araştırmamız giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Girişte, araştırmanın konusu, metodu, ve araştırmanın kaynakları detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Birinci bölümde İbn İyâs'ın hayatı ve ilmî kişiliği incelenmiştir. İkinci bölümde İbn İyâs el-Hanefi'nin (ö. 930/1524) `Neşku'l-ezhâr fî 'acâ'ibi'l-aktâr Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirmesi yapılmıştır.

The Egyptian chronicler Mohamed Ben Ahmed Ben Iyas al-Hanafi (930-1524), known as Ibn Iyas al-Hanafi, is considered the chronicler of the Degradation Era of the Mamluks.He chronicled the last years of the Mamluks Sultan state and, also, recorded in it the incidents of the Ottomans entering Cairo including the first six years of the Ottomans ruleThe heritage of Ibn Iyas isn't only confined by his book ` Bada'i al-zuhur fi waqa'i al-duhur`, but he also authored many books in history, geography and literature. His most important book is called `Nashq al-azhar fi aja'ib al-aqtar` which included the wonders of the countries and part of Egypt's history and cities. The most important section in this book is related to the measurements of the Nile, in which Ibn Iyas presented the widest record (or logging) for the Nile fluid from the Islamic conquest in the era of Omar Ibn al-Khattab till the end of 1516/922 which is one year before the entrance of Sultan Salim to Cairo after the fall of the Mamluks and their defeat in Marj DabekThis research introduces an extended translation to the life of the Egyptian chronicler Ibn Iyas al-Hanafi: his life, family, friends, his relationship with the king's palace, his sheikhs (masters), books, and hus death. Also, this research discusses an investigation on his book ` Nashq al-azhar fi aja'ib al-aqtar` according to the investigating rules depending on the preserved book in the International Library along with a detailed study to the subject of the book and its content; and introduces a full table of fluid measurements of the Nile from 1450/855 until 1524/928; and this table is a completion to the table that the French orientalist Leangles introduced relying on the former sources by Ibn Iyas.