Uzun Firdevsi`nin Süleyman-name`sinde destan unsurları: Cilt I, giriş - inceleme

Abstract

Türkler'de çok eski bir destan geleneği bulunduğu bilinmektedir. İlk büyük Türk destanı M.Ö. 7. yy. 'da yaşadığı tahmin edilen ünlü Saka hükümdarı Alp Er Tonga'nın hayatı ve mücadeleleleri çevresinde oluşmuştur. Türk destanı ikinci olarak Oğuz Kağan' in hayatı ve mücadleleleri çevresinde söylenir. Türk destanı farklı devir ve coğrafyalarda farklı kahramanların ismiyle söylenir. Fakat bütün Türk destanlarında Türk miUetinin cihan hakimiyeti ülküsü, bunun için verilen mücadeleler işlenir. Türkler'in bütün hayat tecrübeleri ve kültürü yansıtılır. Türkler'e karşı mücadele veren başka milletler de verdikleri mücadelelerde gösterdikleri kahramanlıkları destanlarında anlatırlar. İran milli destanı Şehname bu eserlerden birisidir. Şehnâme'de Turan hükümdarı Efrâsiyâb'la İran kahramanlanmn yaptıkları mücadeleler geniş yer tutar. Fars ve Arap kaynaklarında Türk hükümdar ailesinin atası olarak gösterilen Efrâsiyâb'a XI. yy. 'da yazılan Türkçe kaynaklar Türkler arasında Alp Er Tonga denildiğini belirtirler. XV. yy. 'da Uzun Firdevsî, Anadolu'da anlatılan Hz. Süleyman kıssaları çevresinde Şehnâme'ye benzer 366 ciltlik destâni eföânevî büyük bir tarih hazırlamaya çakşır. Süleyman-nâme adıyla isimlendirilen bu eserin 39-45. ciltlerinde Hz. Süleyman'la Efrâsiyâb arasında geçen mücadele anlatılır. Uzun Firdevsî Türk kahramanını Şehnâme'deki isimle isimlendirir. Bunun yanısıra diğer kahramanların isimleri de Şehname ve başta Taberî olmak üzere diğer Arap kaynaklanndan alınır. Fakat işlevleri değiştirilir. Süleyman-nâme'nin bu kısmı ülkü, mücadele tarza ve mücadelelerin anlatımı bakımından Türk destan geleneğine bağlıdır. Yapılan mücadele Oğuz-nâmelerdeki gibi anlatılır ve aynı özellikleri gösterir. Çalışmamızda 39-42. ciltlerin çevriyazısını yaptık. Kaynaklardaki Efrâsiyâb=Alp Er Tonga ile ilgili bilgileri topladık. 39-45. ciltler arasında yer alan bölümdeki destan unsurlarım inceledik. Eserin Türk destan geleneği içindeki yerini tesbite çalıştık. Yaptığımız çalışma sonunda Süleyman-nâme' deki bu kısmın Oğuz-nâme geleneğinin devamı olduğu sonucuna ulaştık.

It is known that there is very old epic tradition in the Turkish culture. The first big Turkish epic was come into being among the life and struggles of the famous `Saka` ruler `Alp Er Tonga` who was guessed to be lived in the 7 th century B.C.. The second Turkish epic had been occured among the life and struggles of `Oğuz Kağan` Turkish epic has been told within different periods anda places and also within different names of the heroes. However, in all the Turkish epics; Turkish nations' world sovereignity ideal and all of the struggles for this ideal is formed. These epics reflect Turks' whole life experience and culture. Other nations that struggled against Turks told in their epics about the struggles and their heroism in these figths. Iran's national epic `Şehname` is one of these epics. In `Şehname`, `Turan` ruler `Efrâsiyâb` and Iran's heroes struggles takes a very extensive place. In Persian and Arabian sources, `Efrâsiyâb` is named to be the Turkish ruler family's ancestor and to this `Efrâsiyâb` the Turkish sources, written in 11. th century is named as `Alp Er Tonga`. In 15.th century, `Uzun Firdevsî`, tried to form a great epical legendary within 366 volumes among the tales of `Hz. Süleyman` taht had been told in Anatolia. In the 39-45 volumes of this work named as `Süleyman-nâme`, the struggles between `Hz. Süleyman` and `Efrâsiyâb` had been told. `Uzun Firdevsf ' is named as the Turkish hero is `Şehname`. In addition to this the names' of other heroes was taken from `Şehname` and other Arabian sources', especially `Taberî`. Nevertheless the functions change. This part of `Şehname` is linked to the Turkish epic tradition for its ideal, the form of the struggle and the narration of these struggles. The struggle is told as `Oğuznâme`s anda shows the same characteristics. In this work, the volumes 39-42 was translated. Information about `Efrâsiyâb=Alp Er Tonga` in the sources was colected. The epical features between the volumes 39-45 was examined carefully. Settlement of the place of the work in the Turkish epic tradition was tried. At the end of this work, it has been figured out that the part at `Süleyman-nâme` is a contiuation of the tradition at `Oğuz-nâme`