Türk İslam Edebiyatında sekiz cennet

Abstract

Cennet, insanın yaratılışı ile var olan bir kavramdır. Gerek beşerî gerekse semavî dinler, kendi emir ve yasaklarına uyan kişilere öldükten sonra ebedî mutluluk içerisinde yaşayacaklarına inandıkları idealize edilmiş bir hayatı cennet adı ile sunar. İslâm dinine göre de Allâh'ın emirlerine uyan, yasaklarından sakınan müminler; gözlerin görmediği, kulakların işitmediği, insanın hayal ve hatırından hiç geçirmediği nimetlerin hazırlandığı bir hayat ile müjdelenir. Ebedî saadet yurdu olan cennet ise; Adn, Dârü'l-Karâr, Dârû's-Selâm, Firdevs, Huld, İlliyyîn, Me'vâ, Na'îm isimleri ile zikredilen tabakalardan oluşmaktadır. Bu cennet tabakalarına giriş ise, müminlerin Allâh katında elde ettikleri derecelerine göre tayin edildikleri sekiz kapının birisinden olacaktır. Her ne kadar Kur'an-ı Kerîm'de cennet içinde birçok cennetin olduğunu bildiren `Adn, Firdevs, Na'îm, Me'vâ cennetleri` gibi ifadeler yer alsa da, hadis-i şerîflerde cennetin yüz derece olduğundan bahsedilse de cennet kapılarının sekiz adet olması cennet tabakalarının da sekiz olduğu anlayışını ortaya çıkarmıştır.Sekiz cennet, gizemli yapısıyla Türk İslâm ilim ve san'at dünyasını etkilemiştir. Bu etki kendisini tarih, tezkire ve mesnevî yazan ilim ve san'at adamlarında gösterir. Molla Câmî, Ali Şir Nevâî, Sadıkî, Kazvînî eserlerini ravza, meclis, mecma', behişt adları ile sekiz bölümde yazmışlardır. Emir Hüsrevî Dehlevî, Behiştî, Şemseddin-i Sivâsî mesnevî alanında; İdris-i Bitlisî tarih alanında; Sehî Bey tezkire alanında yazdıkları eserlerine sekiz cennet anlamına gelen Farsça `Heşt Behişt` adını vermişlerdir. Böylelikle Türk İslâm ilim adamları ve edipler gerek sekiz bölümde hazırladıkları, gerekse müstakil olarak `Heşt Behişt`adını verdikleri eserleri ile tabakat geleneğine yeni bir soluk kazandırmışlardır.Tabakat geleneğine yenilik getiren sekiz cennet, Türk İslâm şairleri için de yeni hayaller ve duyguların şekillendirildiği imgeler için ilham kaynağı olmuştur. Türk edebiyatında ise bu hususu en iyi değerlendiren divan şairleri olmuştur. Divan şairlerinin genel söylemi öncelikli olarak âşık, sevgili münasebetine dayanır. Bu söylemde âşık, sevgilinin köyünü, mahallesini, bahçesini, eşiğini; Adn, Firdevs, Na'îm ve Huld cennetleri ile eş değerde tutar. Hatta âşık, sevgilinin güzellik unsurları ile yaşam alanını cennetlere değişmeyecek kadar çılgındır. Böylelikle Kur'an ve hadis kaynaklı sekiz cennete ait bilgiler, ediplerin şiirlerinde edebî san'atlarla yoğrularak farklı bir yer kazanır.Anahtar kelimeler: Cennet, uçmağ, behişt, heşt behişt, Adn, Dârü'l-Karâr, Dârû's-Selâm, Firdevs, Huld, İlliyyîn, Me'vâ, Na'îm.

Paradiseis a conceptthat exists withthe creation of man. Both thehuman religionsanddivinereligions offer a place as ''Paradise'' for the person who obey the commandments and prohibitions. Theybelieve that after the death of the person, they willlive anidealizedlife witheternalhappinessin Paradise. Also, according to Islam, the believers, who correspond to God's commandments and avoid from prohibitions, are told to a life which cannot be seen with eyes, cannot be heard with ears and a life with the preparations of blessing that cannot be imagined with brain.As to Paradise, which is the home of eternalhappiness, is mentioned with these eight names of layers; Adn, Dârü'l-Karar, Dârû's-Salaam, Ferdowsi, Huld, İlliyyin, Me'vâ and Na'îm. The believers will go into the Paradise through one of these eight paradise layer gates according to thedegreeearnedby Allâh. Although it is stated in the Koran that there are many paradises in the paradise named `Adn, Firdevs, Na'îm, Me'vâ paradise` and although it is mentioned in Hadith that Paradise is formed as hundred layers, having eight gates of Paradise has revealed the understanding of eight layers of Paradise.The mysterious structure of Eight Paradises has affected the Turkish Islamic sciences and arts in the world. This impact indicates (shows) itself through the scientists and artists who write history, tezkire and masnavi. Mullah Câmî, Ali Şir Nevâi, Sadikî and Kazwinî have written their works ineight sectionswith the names ravza, assembly, mecma and behişt. Emir Hüsrevî Dehlevî, Behiştî, Şemseddin-i Sivâsî have named their works written in the field of Masnavi, İdris-i Bitlisî in the field of history and Sehi Bey in the field of Tezkire as `Heşt Behişt` which means eight Paradises in Persian. Thus, the Turkish Islamic Scientists and scholars have brought a new breath to the degree tradion both with the works they have prepared in eight sections and as well as with independent works they named as `Heşt Behişt`.Eight Paradises which put a new face on degree tradition has become a source of inspiration for images that formed new dreams and senses for the Turkish Islamic poets. Inthis respect, it has been evaluated best by the Classical Ottoman Poets in Turkish Literature. The fiction center of the Classical Ottoman Poets depends on primarily to the relationship between the loved and the beloved. In this fiction, the loved hold equivalent the village, neighbourhood, garden and threshold of beloved with Adn, Firdevs, Na'îm and Huld Paradises. Even, the loved is too mad not to replace the beauty of the beloved's components and habitats with paradises. Thus, the information related to eight paradises quote from the Qur'an andhadith has become more of an issue by being molded with literary arts in scholars' poems.Key words: Paradise, uçmag, behişt, heşt behişt, Adn, Dârü'l-Karâr, Dârü's-Salaam, Ferdowsi, Huld, İlliyyîn, Me'vâ, Na'îm