İlk defa hadislerde geçen ve Hz. Peygamber tarafından özel anlamda kullanılan kelimeler ve deyimler

Abstract

Bu çalışmada Hz. Peygamber'den (sav) ilk defa işitilen sözcükler ve daha önce bilinen ancak onun farklı anlamda kullandığı sözcüklerin hadis ilmine olan etkisi araştırılmıştır. Hadislerin dilinin ilk dönemlerden itibaren hadisleri anlama konusundaki yeri büyük öneme sahip olduğundan dolayı, Hz. Peygamber'in (sav) dili vahiy açısından İslam ilim geleneğinde dikkatle incelenmiştir. İlk örneklerini Garîbu'l-Hadîs kitaplarında buluğumuz bu kelimeler bize ilerde başlıbaşına bir ilim haline gelecek Mustalah ilminin habercisi gibidir. Bu kelimeler elimizde basılı ilk Garîb kaynaklarından biri olan Ebu Ubeyd Kasım b. Sellâm (ö. 224/838) Garîbu'l-Hadîs adlı eseri ile başlayan ve kendinden önce yazılmış Garîb kitapları bir araya toplayan İbnu'l-Esir el-Cezeri'nin (ö. 606/1209) en-Nihâye fi Garîbi'l-Hadîs ve'l-Eser adlı eseri birlikte toplam dokuz Garîbu'l-Hadîs kitabından taranarak elde edilmiştir. Neticede, incelenen Garib kaynaklarından yola çıkarak bu kelimelerden daha önce kullanılan ve daha sonra farklı anlamlarda kullanılan kelimelerin, ilk defa kendisinden duyulan kelimelere göre daha fazla olduğu görülmüştür. Elimizde mevcut hadis külliyatının çok az bir kısmına tekabül eden bu oran hadis dilindeki garîb olgusunun oldukça az olduğunu göstermektedir. Hadis ıstılahları açısından baktığımızda bu kelimelerin hadis terimlerinin oluşumuna olan etkisinin dolaylı olduğu görülmektedir. Nitekim hadis ıstılahlarının genelde müştak (türemiş) sözcüklerden oluştuğu halde, söz konusu kelimelerin çoğunun daha çok camid (türememiş) kelimelerden oluşması bunu göstermektedir. Hadisleri anlamaya olan katkısı açısından bakıldığında bu sözcüklere Garîbu'l-Hadîs kitaplarında özel bir yer ayrılmamıştır. Müellifler yeri geldikçe satır arasında bu kelimelerin özelliklerine değinmişler ve Hz. Peygamber'den (sav) ilk defa duyulduğunu vurgulamışlardır. Bu araştırma her ne kadar hadislerde ilk defa yer alan sözcüklerin derlenmesi gibi gözükse de ileride aynı konuda yapılacak çalışmalara bir katkı sağlaması açısından önemli bir yere sahiptir.

In this research, the words that first time were heard from the Prophet Muhammad (peace be upon him) and the affection of words to hadeeth discipline that were known before but were used differently have been studied. Since the beginning of Islam, the language of ahadeeth took a big place in understanding of hadeeth. Therefore, language of the Prophet (pbuh) has been studied in terms of Divine revelation. The words which have seen firstly in books of Garibu'l-Hadeeth (Collection of foreign words in hadeeth) have been first examples of discipline of Mustalah (Terminology) which was formed later as an independent branch of hadeeth. These words were picked up and studied according to nine Garibu'l-Hadeeth books, starting with the first garib book of Abu Ubayd Qâsim b. Sallâm (d.d. 224/838) named `Garibu'l-Hadeeth` ending with `an-Nihaya fi Garibi'l-Hadeeth` of Ibnu'l-Atheer al-Jazari (d.d. 606/1209). As a conclusion, according to garib literature that we've studied, the words which were used in a meaning and then were used in a different meaning are much more than the words which were heard from Him (pbuh) for the first time. This percentage of garib words which refers to very small part of Hadeeth Literature, expresses that the garib words are too few in hadeeth language. When we look at the issue from hadeeth terminology's point, we can see that garib words take secondary role in forming of hadeeth terminology. As a result, although hadeeth terminologies consist of derived words, the garib words are mostly underived words.In terms of understanding of ahadeeth, garib words haven't been dissected as an independent chapter among the other chapters of garibu'l-hadeeth. However, authors of garib literature just have mentioned about these words' attributes and emphasized that they were heard first from the Prophet (pbuh). Although this study, has a format of collection of the above mentioned words, but it plays a big role in inspiring more productive studies in the same way.