İbadet ahkamının hikmet boyutu

Abstract

Filozoflar, kelâmcılar, tasavvufçular ve fıkıhçılar hikmet kavramıyla ilgilenmişler ve bu kavramı kendi ilmi disiplinleri açısından değerlendirmeye çalışmışlardır. Hikmet kavramı değişik açılardan tanımlanmıştır. Lügat manasından hareketle yapılan tanımlara baktığımızda hikmet, bazen isabetli bir söz, bazen yerli yerinde bir davranış, bazen eşyanın hakikatini bilmek, bazen hakta isabet etmek, bazen ise bir kimsenin söz, fiil ve davranışlarının tamamında yerli yerinde hareket etmesi anlamlarına gelir. Yapılan tanımlardan ortaya çıkan ortak sonuç, hikmetin eşyanın hakikatini bilmek şeklindeki tanımıdır. Fıkıh usûlünde hikmet, hükümlerin illet ve sebeplerine bağlanması açısından bir maslahatın sağlanması ve bir mefsedetin giderilmesidir. İslâm hukukçularının geneli açık ve munzabıt olmayan hikmetlerle ta'lîlde bulunmayı kabul etmemişlerdir. Şeriatın vâcip kıldığı hususlar hikmeti bilinip bilinmeme durumuna göre ise üç kısımdır: Yalnız teabbudî olanlar: Cemerât'a taş atılması gibi. Teabbudî olmayıp tamamen makul olanlar: İnsanlara olan borcunu ödeme ve gasp ettiği malı iade etmesi gibi. Hem ma'kûl hem de teabbudî yönü olanlar: Zekât ve hacc bu kabilden bir ibadettir. Bir maslahatın sağlanması veya bir mefsedetin giderilmesi açısından hikmet ise üç temel prensipte mütalaa edilmiştir: Birincisi zaruriyyat, ikincisi haciyyat, üçüncüsü tahsiniyyattır. Allah'ın kullarına emrettiği ibadetlerin illetleri değil ancak hikmetleri bilinebilir. Bu nedenle biz kullar olarak ibadetlerde mümkün mertebe bu hikmetleri tespit etmeye çalışmalıyız. Çünkü ibadetlerin hikmetlerini bilmek kişiyi ibadetlere imtisale ve Allah'a bağlılığa daha çok sevk eder.Anahtar Kelimeler: İbadetler, hikmet, teabbüdilik, ta'lil

Philosophers, theologians, mystics and jurists have been interested in the concept of wisdom and have tried to evaluate this concept in terms of their scientific disciplines. The concept of wisdom is defined from different angles. When we look at the definitions based on its literal meaning, wisdom means sometimes a right word, sometimes an indigenous behavior, sometimes knowing the truth of the thing, sometimes choosing the right, sometimes the truth in somebody's words, actions and behaviors. The common result emerging from the definitions made is the definition of knowing the internal truth of matter.Wisdom in Islamic jurisprudence is to provide benefit or to eliminate an evil based on reasons. Most of the Islamic jurists have refused to apply analogy based on wisdom that is not clear and has no objective standards.There are three types of regulations in Shariah according to whether the wisdom is known or not: Those that are based on sole rulings (taabbudi): Like throwing marbles at Jamarat in Hajj. Those that are quite reasonable: Like paying debts to people and returning usurped goods to their owners. Both reasonable and not: Zakat and hajj are worships that have both aspects together. In terms of the provision of a benefit or the removal of a problem, wisdom is considered under three basic principles: Darûriyyât, hajiyyât and tahsiniyyât.The wisdom in of the worship that Allah has commanded his servants can be known but not the raison d'être (illah). For this reason, as worshippers we should try to identify these wisdoms as much as possible. Because knowing the wisdom of worship, encourages the person in worship and makes him more committed to God.Keywords: worship, wisdom, ta'abbudi, ta'lil