Abbâsîler Döneminde Kâdı`l-Kudâtlık

Abstract

İslâm devletlerinin adalet teşkilatında meydana gelen önemli değişikliklerden birisi, kâdı'l-kudâtlık makamı/kurumunun ihdas edilmesidir. Devletin başı olan halifelerin, adalet teşkilatı üzerindeki yetkilerini devretmesiyle, 170/786 yılında ortaya çıkmış olan kurum, Abbâsî devlet idaresi içerisinde önemli bir yer edinmiştir. Bu tarihten başlayarak, halifeler, adalet teşkilatına ilişkin yetkilerini kademeli bir şekilde kâdı'l-kudâtlara devretmişlerdir. İlk dönemlerde sınırlı olan bu yetki devri, zamanla genişlemiştir. Halifelerin siyasî gücü ve devletin içerisinde bulunduğu durumun yanı sıra, toplumda meydana gelen mezhepsel değişiklikler de bu kurumun gücünü doğrudan etkilemiştir. İslâm devletinin adalet teşkilatında ortaya çıkan kâdı'l-kudâtlık kurumunun, devlet ve toplumdaki yansımalarının tespiti, çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu amaçla, İslâm Tarihi kaynakları başta olmak üzere, tabakât, terâcim kitapları ve hukuk kurumunu ele alan eserler incelenerek, kâdı'l-kudâtların devlet ve toplum nezdindeki yerleri tespit edilmiştir. Sonuç olarak, kâdı'l-kudâtlık kurumunun ilk kurulduğu dönemde daha dar yetkilere sahip olduğu, halifenin danışmanı gibi görev yaptığı fakat Abbâsî devletinin son dönemlerine doğru daha geniş yetkilere sahip olduğu görülmektedir. Bununla birlikte kâdı'l-kudât, toplum nazarında saygın bir yere ve bağımsız bir hareket alanına sahip olmuştur. Diğer taraftan, bazı aile ve mezhep mensuplarının, kâdı'l-kudâtlık görevinde daha fazla bulundukları da göze çarpan hususlardan birisidir.Araştırmanın, başta İslâm Tarihi olmak üzere, İslâm Hukuku, İslâm Kurumları Tarihi, İslâm Medeniyeti Tarihi gibi alanlarda çalışma yapan araştırmacılara katkı sağlaması beklenmektedir.

One of the most important changes in the justice organization of the Islamic states is the establishment of the qadi al qudat authority / institution. The institution, which emerged in 170/786 with the transferrring the authorities from ruler of state, caliphs, over the justice organization, made an important place within the Abbasid state administration. Beginning from this date, the caliphs have gradually transferred the powers of the justice organization to the qadi al qudats. This entitlement, which was limited in the early periods, expanded over time. In addition to the political power of the caliphs and the state, the sectarian changes that took place in the society directly affected the power of this institution.The purpose of the study is to determine the reflections of the institution of qadi al qudat, state and society that emerged in the justice organization of the Islamic state. For this purpose, the tabaqat, tarajim books and the works dealing with the institution of law, especially the sources of Islamic history, were examined and the positions of qadi al qudat's in the state and community were determined.As a result, it appears that the qadi al qudat institution had a narrower authority in the first era, and acted as a consultant to the caliphs, but that the latter period of Abbasid's had wider authority.However, qadi al qudat has a reputable place in society's sense and an area of independent action. On the other hand, the fact that some members of the family and denominations are more involved in the office of qadi al qudat is also one of the multiplier factors. It is expected that the researcher will be able to make contributions to the researchers working in fields such as Islamic History, Islamic Law, History of Islamic Institutions, History of Islamic Civilization.