İngiliz kadın seyyahlarından Lucy Mary Jane Garnett`in Seyehatnamesi ile Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey`in hatıralarına göre XIX. yüzyılın sonunda Türk gelenekleri ve görenekleri

Abstract

Çalışmamızda, Mary Lucy Jane Garnett'in ve Ali Rıza Bey'in görüşlerine göre, 19. yüzyılın sonu ve 20.yüzyılın başı döneminde Osmanlıların hayatında önemli olan bazı gelenek ve görenekler gösterilmiştir. Sırayla, bir insan hayatının temel geçiş noktaları üzerinde kümelenmiş gelenekleri ele alınmışta. Bu iki yazarın eserlerinde tespit edilmiş gelenek ve görenek betimlemesi çalışmamızın esas kısmını oluşturmuştur. Bu tür gelenek ve görenek daha çok kadınlara ilişkin olduğu için Osmanlı kadınlarının durumu hakkında bilgi ve hem Garnett'in, hem de Ali Rıza Bey'in Osmanlı kadını ve toplumdaki pozisyonu üzerinde düşünceleri ve yorumları eklenmiştir. Tezin ilk bölümünde yazarların hayat hikayelerine, yaşadıkları dönemin özelliklerine ve yazdıkları eserlerine dair bilgi bulunmaktadır. Yabancı gezginlerin eserlerinin incelemesiyle doğrudan ilişkisi olan oryantalizm söyleminin incelenmesi bu bölümünün önemli kısmını oluşmaktadır. Tezimizin ikinci bölümünde Osmanlı gelenek ve göreneklerinin incelenmesi bulunmaktadır. İnceleme, doğum (doğum hazırlıkları, ebe seçimi, doğumdan sonraki kutlamaları vb.), evlenme (gelin-damat seçimi, nişan, düğün kutlamaları vb.) ve ölüm (hastalık tedavileri, cenaze töreni, çeşitli halk inançları vb.) ile ilgili gelenekleri içeren üç esas kısma ayırılmıştır. Garnett ve Ali Rıza Bey, farklı kültürden gelen insanlar olduklarından, yaşadıkları ve gördükleri olaylara aynı gözle bakmamışlardır. Osmanlı geleneklerine bakış açıları arasındaki farklar, diğer etkenlerden yanı sıra, içine yoğruldukları farklı kültür değerlerinden ve yazdıkları metinlerin içeriğinden ve ifade tarzından kaynaklanmaktadır. Ali Rıza Bey'in yazıların amaçların biri kaybolmuş olan ve değişmekte olan eski hayat tarzının ve geleneklerin gelecek nesilleri için kaydedilmesi olmuştur. Vurguladığı konular arasında değişime uğramış veya kaybolmuş törenler, gelenekler veya eleştirmesi gereken konular yer almaktadır. Ali Rıza Bey'in eserleri sadece betimleme değil, kişisel yorumlan ve biraz da nostalji içeren canlı metin olarak nitelendirilebilir. Garnett amatör bilim adamı olduğu için, eserleri bilimsel çalışma ve olağan gezi notları arasında yer almaktadır. Eserlerinde Osmanlı kadınları hakkında daha çok tanıtım amaçlı olan, okuyucuları için çekici gelebilen ve yanlış düşünceleri ve önyargıları yadsıyan bilgiler üzerinde odaklanmıştır. Avrupa'da yaygın olan ve oryantalist söylemden etkilenenbasmakalıp düşünceleri ve önyargıları kadın gezginlerin ve Garnett'in sert eleştirilmiş konular arasındadır. Garnett'in Osmanlı kadınları ve gelenekleri hakkında söylediği ifadelerin her ne kadar başat oryantalist söylemine ilk bakışta aykırı gözükmelerine rağmen, idealize eğilimi sayesinde genelleme ve basmakalıplardan ibarettir. Onun ifadeler de oryantalist söyleminde üretildiği, hatta olumlu olduğundan daha tehlikeli ve yanıltıcı olabilen sabir fikirler ve basmakalıplardır. Ali Rıza Bey kadar ayrıntılı betimlemeleri getirememesi rağmen, kadın ve yabancı olarak farklı bakış açısınından ele alınmış birçok ilginç bilgi okuyucularına sunabilmiştir. Son Osmanlı nesline ait olan bir aydının ve Viktoryan dönemin İngiliz amatör bilim adamı olan bir kadın gezginin gözüyle Osmanlı gelenek ve göreneklerinin incelemesi, hem bir kültürün tanımasında hem de kültürler arası ilişkiler kurmasının anlamasında önemli rol oynamaktadır.

Traditions and customs, which were important in the life of the Ottomans on the end of 19.th and beginning of the 20.th century, constitute, shown from the point of view of Mary Lucy Jane Garnett and Ali Rıza Bey, basis of our thesis. Traditions, which are heaped up around most important transition points of a human beings life, are considered one by one. Description of traditions and customs,which are presented in the works of these two writers, are the ground of our thesis. Because these traditions and customs are connected mostly with women, some information about Ottoman women and both Garnett' s and Ali Rıza Bey's thoughts and oppinions about Ottoman women and their position in the society were added. İn the first part of the thesis are to be found some datas about biography of bopth writers, about era, in which they lived, and about their works. The important chapter of this part is a study of orientalist discourse, which is directly related to the research of traveller's works. A study of Ottoman traditions and customs is to be found in the second part of our thesis. The study is devided into three parts, which contain traditions connected with birth (preparations before birth, selection of midwife, celebrations after birth, etc.), marriage (selection of bride-bridegroom, betrothal, wedding feast, etc.) and death (cures of illnesses, funeral, folk beliefs, etc.). Because of different cultural background, Garnett and Ali Rıza Bey didn't share the same point of view on the events, which they have seen or experienced. Besides the other factors, different cultural values, in which they have grown up, contents of their works and and way of writing have caused the difference between their point of view on Ottoman traditions. One of the aims of the works of Ali Rıza Bey was preserving traditions and old fashioned life style, which were changing or disappering, for the next generations. Among the topics, which he had emphasized, are disappered or changed traditions, ceremonies and matters, which he had felt to criticise. The works of Ali Rıza Bey could be characterised not only as a description, but as a vivid text with personal oppinions and a little bit of nostalgia. Because Garnett was the amateur scientist, her works are a mixture between scientific work and usual travel books. İn her works about Ottoman women she had focused on datas, which were giving basic knowledge, were interesting for the raders or were rejecting wrohngideas and prejudices. Prejudices and kliches, which were brought with the orientalist discourse and which were widespread in Europe, were severely critisized by the women travellers and among them also by Garnett. İn spite of Gamett's texts about traditions of the Ottoman women did at first sight look like the opposite of orientalist discourse, they also consist of idealised generalizations and stereotypes. Her writings are also products of orientalist discourse and cause of their positiveness even more dangerous and misleading ideas and cliches. İn spite of she didn't write down such detailed description as Ali Rıza Bey, she, as a women and a foreigner, brought to their readers many interesting information, considered from the different front of view. The study of Ottoman traditions and customs, considered from the point of viwe of an intellectual of the last Ottoman Turk generation and the amateur scientist and woman traveller of the Victorian period, is playing important part in acknowledgement of a foreign culture and in understanding relations between cultures.