Tecellî dîvânında dinî ve tasavvufî muhtevâ

Abstract

İnsanlığın kâinatta var olmasıyla beraber din ve dini yaşam unsuru daima süregelmiştir. İslam Dini ise Allah'ın ilahi emirleri vasıtasıyla insanların hem dünya hem de ahirette mutluluğa ulaştırmayı hedeflemiştir. İslam dini ve emirlerinin gönderilmesiyle birlikte gönderilen topluluğun yaşam şekli cahiliyeden asr-ı saadet dönemi haline dönüşmüştür. Zaman içerisinde toplumda Hz.Pegamber gibi yaşama arzusu hızla artmış O'nun gibi yaşama duygusu sahabe arasında yaygınlaşmıştır. Hz. Peygamber'in vefatıyla beraber ilerleyen dönemde bu yaşam şekli tasavvuf halini almış ve sistematik bir gelişim sürecine girmiştir. Gayesi insan-ı kâmil olan Hz. Muhammed'i örnek alan bir yaşam şeklini yaymak ve yaygınlaştırmaktır.İslam dininin Arap toplumu haricinde diğer topluluklara yayılması ile birlikte özellikle Türkler arasında İslam dini yaygınlaşmış ve öncesinde farklı dini inanç uygulamaları yerini İslam dini inanç esasları uygulamalarına bırakmıştır. Anadolu sahasında İslam dininin yaygınlaşması ile dervişler hem İslam dinini hem de tasavvufi yaşam unsurlarını insanlara anlatmışlardır. Dervişlerin bu anlatımları şairlerin sözlerini şiirlerinin içeriklerini de değişmiştir. Artık şiirler Allah, Hz. Muhammed ve diğer dini, tasavvufi ögeler içermektedir. Dini içerikler ile birlikte edebi türlerde değişmiş münâcât, hilye, kaside, na't gibi dini türler şairler arasında yaygınlaşmıştır. Şairler bu geleneğin yanında Kur'an-ı Kerim'in `Besmele` ile başlaması nedeniyle şiirlerine besmele ile başlamışlar veya ona atıfta bulunmuşlardır. Kur'an şairlerin vazgeçilmez unsuru olmuş ayetler telmih veya iktibas yoluyla zikredilmiştir. Bunların yanında Hz. Muhammed'in şemâili divan şairlerinin en fazla işledikleri bir konu olmuş, en fazla da Gül ile ilişkilendirilmiştir.Bizde çalışmamızda Rumelili şair Abdülkâdir Zülfikar efendinin Tecellî mahlasıyla kaleme aldığı divanını inceledik. Divan içerisinde `amentü esasları` sıralamasına göre Allah'a, meleklere, kitaplara, peygamberlere, ahirete, kaza ve kadere iman incelenmiş olup içerikler belirlenmiştir. Bunun yanında diğer dini mefhumlar, mekânlar ve şahıslarda incelememizde yerini almıştır. İncelememizin son kısmında tasavvufî mefhumları zühd hayatını, âb-ı hayat ve diğer tasavvufî kavramların incelmesi yapılmıştır.

Religion and religious life factor have been sustained since existing of humanity in the earth. Islam has been aimed to make access the people to the happiness in both world and other world through its divine orders of Allah. Upon occurring of religion Islam its orders life style of ordered concern society turned into era of bliss from days of ignorance. Within time, wish for living like Prophet Mohammad increased rapidly among companions of Prophet Mohammad. Upon passing of Prophet Mohammad, this life style became mysticism and entered into a systematic progress period. Its aims to make common a life style like Prophet Mohammad who was a perfect human being.Upon expanding of religion Islam among other societies except Arabic society, it became common among Turks and Islamic religion belief applications became common instead of previous applications. In Anatolia upon expanding of Islam, dervishes told the people both Islamic religion and mystic life details. Such telling of dervishes were commented in the poem texts of poets. Anymore, poems included mystic terms like Allah, Prophet Mohammad and other religious, mystic terms. Together with religious contents, literary type changed and invocation, biographical poems (khilia), ode, poems praising Prophet Mohammad (na't) and then such terms became common among the poets. Beside this tradition, the poets began to their poems with basmala due to beginning with `basmala` of Qoran or referred it. Oqran became indispensable element of poets and the verses were repeated through aggression by hint or quotation. Beside those, appearance of Prophet Mohammad was considered mostly by Ottoman Poets; and it was referred with rose mostly.We considered poems of Rumelian poet, Abdülkâdir Zülfikar under the title of 'Tecellî' in this study. In those poems, belief to Allah, Angles, holy books, prophets, Belief in the Day of Judgement, Belief in Predestination subject to basic articles of faith order were examined and contents were determined. Also other religious matters, places and people took place in our study. At the last section of our examining mystic terms like, ascetism, vitae water and other mystic terms were examined.