Taxation of financial instruments in Turkey

Abstract

ÖZET Türkiye'de finansal piyasaların kapsamı, türleri, özellikleri, finansal sistemin işleyişi, dolayısıyla finansal piyasalarını, finansal kurumların ve finansal enstrümlann vergilendirmesi karmaşık bir durum arz etmektedir. Bu çalışmada, bütün bu yapı aşamalı olarak ve tablolar da kullanılmak suretiyle anlaşılır bir şekilde açıklanmıştır. Finansal kurumların, finasal sistem içindeki yerleri ve her birinin özelliklerine yer verilmiştir. Finansal kurumlann, dolaysız vergi mükellefi veya sorumlusu oldukları, kurumlar vergisi ve kar payı dağıtmama bağlı vergi tevkifatı yükümlülüğü üzerinde durulmuştur. Ayrıca, yatırım fonları, yatırım ortaklıkları, bireysel emeklilik fonları ve sigorta şirketlerinin bu genel çerçeve içinde, getirilen vergi muafiyetleri ve istisnalar nedeniyle özellik arz eden durumları, leasing şirketlerinin değerleme hükümleri yönüyle özelikli durumları, halka açık şirketlerin ise kar payı dağıtımı yönüyle tabi oldukları özel hükümler açıklanmıştır. Finansal sistemin temel işleyişi; finansal işlemleri yapanlar ve bu işlemlerden gelir veya kazanç sağlayanlar; yaptıkları işlemler veya elde ettikleri kazanç ve iratlar nedeniyle vergi yükümlüsü olmaktadırlar. Ancak, finansal enstrümanlardan sağlanan gelir ve kazançlar; gerçek kişiler açısından gelirin elde edildiği kaynağa göre, `menkul sermaye iradı` veya `diğer kazanç ve iratlar` olarak gelir vergisine konu edilirken, tüzel kişiler açısından ticari kazanç sayılmakta ve kurumlar vergisine konu edilmektedir. Bu çalışmamızda, bankacılık kesimi ile karşılaştırıldığında menkul kıymetler piyasasının ülkemizde gelişememesinin, vergi ve benzeri aracılık maliyetlerinin hayli ötesinde sorunlardan kaynaklandığı ortaya çıkmıştır. Bunlar, ancak orta ve uzun vadede çözülebilecek kurumsallaşma, şeffaflık, istikrar, piyasa disiplini, şirket ve yatırımcı kültürü gibi yapısal sorunlardır. Türkiye'de halihazırda menkul kıymetler borsasına gelen yatırımcı, hisse senedini aldığı şirkete ortak olma veya temettü geliri elde etme gayesi gütmemektedir. Zaten Borsaya açılmış olan şirketler de buna zemin sunmamaktadırlar. Dolayısıyla sadece spekülatif saikle yapılan işlemlerle, menkul kıymetler borsasının çok daha fazla gelişmesi beklenmemelidir. Öte yandan, ulusal ve uluslar arası fon akımlarım sağlayan finansal enstrümanlardan elde edilen kazanç ve iratların vergilendirilmesi özel bir önem arz etmektedir. Bu nedenle vergi sistemimizde finanasal kazanç ve iratların vergilendirilmesine ilişkin, genel düzenleme dışmda, bir çok istisna ve muafiyet öngörülmüştür. Ülkemizde tasarrufların yetersizliği yanında ikinci önemli bir sorunun da, bu birikimlerin ekonomik kalkınmaya hizmet edecek alanlara kanalize edilmesinde yaşanmaktadır. Yüksek seviyedeki idari, hukuki, siyasi ve ekonomik risk payı nedeniyle, ülkemizde finasal kazanç ve iratların vergilendirilmesi, özel önemini korumaktadır. Buna karşın, son yıllarda AB 'ye tam üyelik amacı doğrultusunda yapılan yapısal reformlar, sözü edilen riskleri giderme konusunda ciddi bir beklenti yaratmıştır. Buna karşın, kamu bütçesi açıklarını kapatmak ve faiz dışı fazla hedefini tututurmak için, giderek daha fazla dolaylı vergilere yüklendiğimiz bir sürece girmiş bulunuyoruz. Elbette, dolaysız vergi tabanının giderek daralmasmda, tasarrufların üretime ve ticarete yönelme yerine, daha güvenli kamu finansal enstrümanlarına yönelmiş olmasmm büyük payı vardır. Buna rağmen, toplam vergi gelirlerinin bileşimindeki bu değişikliği, önemli bir hastalığın belirtisi olarak kabul etmek gerekir. Çalışmamız, bu tezimizi doğrulayan bir regrasyon çalışmasıyla sonlandınlmıştır.

ABSTRACT The content of financial markets, their kinds, characteristics, operation of financial system, and the taxation of financial markets are complicated in Turkey, the positions of financial organizations in a financial system and their individual characteristics are explained and their taxation process is described in this thesis by using tables and graphs. Financial institutions and their place in financial system are explained. Financial institution are considered as direct tax payers. Also investment funds, investment trust, individual retirement funds and insurance companies, from this point of view, are discussed. This is how the financial system operates; The ones who make the financial transaction are subjected to taxation The tax load imposed on the financial earnings acquired by means of the financial instruments may either encourage or deter the persons who both demand and supply such financial instruments. In this thesis, compared to the banking sector financial investment market is not yet developed because of tax and interventing party costs and other complex issues. Other dilemna can be named as transperancy, market discipline, company and investor know-how that can be solved in the long run. In Turkey, as of now, investors that come to Stock Exchange Bureau have no purpose of becoming a partner or receiving dividends of that company. Furthermore, companies in Stock Exchange Bureau have no intention to create an atmosphere for them. So it should not be expected for Stock Market to grove and improve only bu speculative trade of shares. On the other hand, it is vitally important to collect taxes from income and gains that are obtained from financial instruments of national and international flow of funds. That is why in Turkey, many exemptions are applied to tax collection. Besides not having enough savings and not using them effectively in productive areas budget deficit are inevitable. In Turkey, due to the administrative, legal, political and economic risks, the issue of taxation of financial income and gains is highly important. In contrast, in recent years, implemented structural reforms and regulations to join into the European Union have caused serious expectations on reducing these risks. Insufficient accumulation of capital, undeepened financial markets and weak financial instruments. Increases of tax load collected from properties and services ruins the price mechanism Thus, altough there are increasing indirect tax rates, it has never been possible to collect more tax in totals just because of tax base narrowed. This is why the conclusion ve attained from the regression formula certififes the interpretation of this thesis. vx