XIV-XVI. yüzyıllarda Osmanlı Devletinde Alevî-Bektaşî toplulukların oluşumu ve merkezi yönetim ile ilişkileri (Sivas-Dobruca örneğinde karşılaştırmalı incelenmesi)

Abstract

Osmanlı Devletinin kuruluş döneminde, kaynaklara göre yönetici zümre ile konar-göçer Türkmen toplulukların ilişkilerinin oldukça yakın olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle Osman Bey'in takipçileri konumunda olan konar-göçer Türkmen aşiretleri ile aynı sosyal tabandan gelmesi bu yakınlığın önemli nedenlerinden biridir. Kuruluş zamanlarında tesis edilmiş olunan ülkü ve inanç birliği, Beyliğin kısa sürede büyümesine ve devlet haline gelmesine vesile olmuştur. Ancak Beylikten Devlete geçiş ile beraber ilk devirlerdeki yakın ilişkiler yerini resmi ve kontrollü ilişkilere bırakmıştır. Devletin merkezileşmesi, güçlü bir siyasi yapının oluşmasını sağlarken sosyal bakımdan yeni sorunlara neden olmuştur. Merkezi devlet sistemine uyum sağlamada zorlanan kesimler ise zaman içerisinde her fırsatta rahatsızlıklarını çeşitli yollardan göstermişlerdir. Ortaçağ dünyasının şartları ve yapısı sebebiyle merkezileşmeye karşı gösterilen tepkiler dinî temeller üzerinde yükselmiştir. Dinî argümanların her iki tarafça kullanılması ise karşımıza yeni bir durum çıkartmıştır. Öte yandan Safevi Devletinin kurulması ve kuruluşundan itibaren politikalarında Anadolu'da bulunan ve Osmanlı Devleti ile sorun yaşayan toplulukları hedef alması süreci hem daha karmaşık hem de daha zorlu hale getirmiştir. Yönetime karşı oluşan muhalefetin zamanla kemikleşmesi ve kimlik haline gelmesi ise sürecin en önemli sonuçlarından bir tanesidir.Osmanlı Devletinin merkezileşmesi ile beraber çevrenin çeşitli nedenlerle yönetimden uzaklaşması, merkezi yapının çevreyi yönetme adına aldığı kararlara gösterilen tepkiler ve Safevi Devletinin kuruluşu XVI. yüzyıl Osmanlı toplumunda ciddi hareketlerin ortaya çıkmasına ve yeni kimliklerin doğmasına vesile olmuştur. Alevî- Bektaşî toplulukların oluşumu ve gelişimi XV. ve XVI. yüzyıllarda yaşanan siyasi, sosyal olayların etkisi ile şekillenmiştir. Merkezi yönetimin bu topluluklara dair tepki ve politikalarını gerçekten anlayabilmekte ancak karşılaştırmalı tahlil ile mümkündür.

Sources tell us that the relationship between the ruling class and the nomadic Turcoman groups during the foundation period of the Ottoman State was quite close. One of the important reasons for this closeness was that they came from the same social strata as the followers of Osman Bey. This unity of ideal and faith, which was established during the foundation period, led the Beylik to prosper and to become a state in a short span of time. However after the transition of Beylik to the State had completed, close relations in the early days gave way to more official and controlled relations.While the centralization provided the State with stronger political structure, it also created new problems socially. Some segments of society who had difficulty to adjust to the centralized state system showed their discomfort whenever possible. These reactions against centralization were of religious origin due to the conditions and structure of the Medieval world. Both of the sides used religious arguments and a new conjuncture emerged from this conflict. On the other hand the foundation of the Safavid State and its politics of targeting groups in Anatolia who had problems with the Ottoman State made matters more complicated and strained. The most important outcome of this process was that this opposition against the administration became entrenched and formed a new identity.The alienation of periphery from the centralized Ottoman State for a variety of reasons, reactions against the decisions of the Centre which were made on behalf of handling the periphery and the foundation of the Safavid State caused the emergence of new movements and new identities among the Ottoman society in the sixteenth century. The formation and evolution of Alevi-Bektashi groups took shape under the influence of political and social developments during the fifteenth and sixteenth centuries. Understanding the reactions and politics of the central administration against these groups is possible only by comparative analysis.