Taoist Keşiş Ch`ang Ch`un`un Seyahatnamesine Göre XIII. Yüzyılda Türkistan

Abstract

1148 yılında Shantung eyaletinde doğan Ch'ang Ch'un, Çin'de yaşayan meşhur bir Taocu keşişti. İlmî faaliyetleri ve uhrevî yaşam tarzıyla muazzam bir şöhret elde etti. XIII. yüzyılın başlarında Moğollar Kuzey Çin'i fethettikten sonra Cengiz Han zikredilen meşhur keşişin şöhretini duydu ve otağına gelmesi için ona bir davette bulundu. Moğol hanı, Taoist keşişten ölümsüzlüğün sırrını öğrenmek istiyordu. Ch'ang Ch'un ise bu yolculuğa çıkmadan önce Cengiz Han'ı kendi dinine davet etme arzusundaydı. Ch'ang Ch'un ilerleyen yaşına rağmen Shantung'daki inzivagâhını terk edip Türkistan üzerinden Cengiz Han ile buluşacağı İran ve Afganistan'a doğru uzun ve meşakkatli bir yolculuğa çıkmaya mecbur kaldı. Seyahati 1221-1224 yılları arasında toplam üç yıl sürdü. Ch'ang Ch'un Çin'den Batı'ya on dokuz müridi ile birlikte seyahat etti. Bu seyahat üstadın müridi Li Chih-Ch'ang tarafından bütün ayrıntılarıyla kayıt altına alındı. Kafile Çin'den hareket ederek Beşbalık, Almalık, Talas, Taşkent, Semerkand, Keş ve Belh gibi Türk şehirlerini geçti akabinde Afganistan'a ulaştı. Ch'ang Ch'un seyahatnamesi Türkistan'da yaşayan Türk toplulukları ile Moğolların siyasî, içtimaî, askerî ve kültürel yapısının anlaşılması babında son derece mühim bir kaynaktır. Çin, Türkistan, Cengiz Han'ın fetihleri, Moğolların Budizm'e olan ilgileri, Eski Moğol dini, Taoizm ve Çin Simyası hakkında emsalsiz bilgiler ihtiva eden bu eser, Türk tarihi açısından fevkalade önemlidir. Özellikle Cengiz Han'ın Batı Seferi hakkında bilgi veren tek şark kaynağıdır. Hakkında uzun bir değerlendirme kaleme aldığımız bu ünik eser Türkçeye çevrilmiştir. Ayrıca seyahatnamede geçen pek çok tarihî olay, kavram ve toponim hakkında ayrıntılı izahlar sunulmuştur. 2019 yılı içerisinde kitap olarak basılması düşünülen bu çalışmanın Türk tarihçiliğine ciddi bir katkı sağlayacağı hususunda şüphemiz yoktur.

Ch'ang Ch'un, born in 1148 in Shanthung province, was a famous Taoist monk living in China. He has achieved tremendous fame with his scientific activities and otherworldly lifestyle. In the early 13th century, after the Mongols conquered northern China, Genghis Khan heard the fame of the famous monk cited and invited him to come to his marquee. The Mongol khan wanted to learn the secret of immortality from the Taoist monk. But Ch'ang Ch'un have desire to make Genghis Khan convert to his religion before he would leave for this journey. Ch'ang Ch'un was forced to leave his hermitage in Shanthung and embark on a long and difficult journey through Turkestan towards Iran and Afghanistan where he would meet Genghis Khan. His journey lasted for three years between 1221-1224. Ch'ang Ch'un traveled from China to the West with his nineteen disciples. This journey was recorded warts and all by Li Chih-Ch'ang, the disciple of the master. The group, by moving from China, passed Turkish cities such as Beshbalig, Almalig, Talas, Tashkent, Samarkand, Kesh, and Balkh and then reached Afghanistan. Ch'ang Ch'un's travelogue is a very important resource for the understanding of the political, social, military and cultural structure of the Turkic communities living in Turkestan and the Mongols. This work, which contains unique information about China, Turkestan, Genghis Khan's conquests, Mongols' interests in Buddhism, Old Mongol religion, Taoism and Chinese Alchemy, is extremely important for Turkish history. In particular, it is the only eastern source given information about Genghis Khan's Western Expedition. This unique work we have written a long review about is translated into Turkish for the first time. In addition, detailed explanations on historical events, concepts and toponym are presented. We have no doubt that this study, which is intended to be published as a book in 2019, will make a significant contribution to Turkish historiography.