Sakarya ilindeki Bizans kaleleri

Abstract

YÜKSEK LİSANS OZU SAKARYA İLİNDEKİ BİZANS KALELERİ Fahri YILDIRIM Sanat Tarihi Anabilim Dalı Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eylül 2003 Danışman: Prof. Dr. Ebru PARMAN Sakarya İlinde Bizans Döneminden kaldığı tespit edilmiş çok sayıda kale bulunmaktadır. Bu çalışmada söz konusu kalelerden Pamukova İlçesi içerisinde yer alan ve Bizans döneminde Metabole ya da yer aldığı bölgeyle aynı ismi paylaşması neticesinde Malagina adıyla bilinen istihkam olduğu tahmin edilen iki kale olan Mekece Kalesi ile Paşalar Kalesi ele alınmış ve her ikisinin de Metabole olarak düşünülmesine yol açan nedenler yer aldıkları bölgenin tarihsel kayıtları günümüze dek yapılan araştırmaların ışığında incelenmiş ve hangisinin Metabole olabileceği tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu iki kale araştırmanın ağırlık noktasını oluşturmuştur. Bunun yanında Sakarya nehri boyunca değişik amaçlarla inşa edilmiş kaleler olan ve daha önce haklarında herhangi bir kapsamlı araştırma yapılmamış Adliye, Bağlarbaşı, Çoban Kale, Harmantepe, Seyifler kaleleriyle birlikte ilde varoldukları belirtilmiş olmasına karşın günümüzde mevcut olmayanların da dahil olduğu tüm Ortaçağ kalelerinin kayıt altına alınması ve bu sayede bölgedeki Bizans savunma hattının ve tarihinin ortaya çıkartılması amaçlanmıştır. Bu araştırma, bu kalelerin mimari tanımlamaları, savunma sistemleri, stratejik önemleri ve tarihlendirme önerilerini içermektedir. İlin Bizans tarihi kayıtlarında sıklıkla ortaya çıktığı dönemler, Arap saldırılarının olduğu Bizans'ın karanlık çağları ve son dönemindekiIll Türk akınlarıyla ilişkilidir. Diğer bir deyişle bölge, çok sayıda kale barındırmasının da gösterdiği gibi, öncelikle askeri amaçlarla kullanılmıştır. Kalelerde görülen inşaat faaliyetleri de Bizans İmparatorluğunun maruz kaldığı bu saldırılarla ilişkili olarak 7. yüzyıl ile 12.- 13. yüzyıllara tarihlendirilir. Özellikle Sakarya nehrinin Bizans'ın doğu sınırı haline geldiği imparatorluğun son yıllarında kalelerin tamamının bu sınırı koruma ortak amacına hizmet ettikleri görülür. Ayrıca Sakarya ili içinde ilin kuzeyinden, Sakarya nehri doğu kıyısı boyunca ortasından ve güneyinden geçmekte olan askeri ve ticari ana yollar bulunmaktadır. İncelenen kaleler, genel olarak sınırın olduğu gibi bu yolların da gözetilmeleri amaçlarıyla bağlantılı olarak ortaya çıkmaktadırlar. Bölge kalelerinin de dahil olduğu bir bütün olarak Bizans tarihinde oldukça önemli stratejik bir nokta teşkil etmesine karşın yeterince incelenmemiştir. İlin Bizans tarihinin ve Sakarya savunma hattının tam olarak aydınlatılabilmesi amacıyla ilde yer alan diğer kalelerin de ayrıntılı biçimde araştırılması gerekmektedir.

IV ABSTRACT There is many fortresses belongs to the term of Byzantine's in Sakarya region. Present study is focused on Paşalar and Mekece fortresses that stand in Pamukova district and thought as Metabole or as Malagina result of to share same name with its vicinity. Both of them were studied connection with reasons which to cause thought as Metabole and historical records of the region were researched under investigations which has been done so far and were tried to understand which one is Metabole. These two fortresses formed main center of the study. In addition to these all medieval fortresses which include Adliye, Bağlarbaşı, Çoban Kale, Harmantepe, Seyitler fortresses which were constructed with different aims along Sakarya river and fortresses which had stand in the past but have disappeared in this century have been tried to record and thus Byzantine defensive system and history of the region was aimed to expose. There haven't been any comprehensive researches carried about these fortresses. Present study includes these fortresses' architectural descriptions, defensive systems, strategic importance and dating suggestions. Periods of region which appear in the Byzantine historical records are related with Arab attacks in the dark ages and Turkish attacks in the last period. In other words, region was used for military aims firstly. The construction activities, which appear in the fortresses, dated to 7th and 12th -13th centuries connection with this raids that the Byzantine Empire to be exposed. Especially, in the last years of empire when Sakarya River became east frontier of Byzantine all of the fortresses appear to serve the common aim of defense of this frontier. In the Sakarya region, there are military and trading roads, which pass along north and south of region, and along Sakarya River's east bend. Studied fortresses, also appear connection with the aim of guarding of these roads as defending the frontier.Although this region as a whole, which includes fortresses, produces a very important strategic point in Byzantine history there haven't been enough researches about it. Further elaborate study is needed on the other members in order to exactly illuminate Byzantine history and defensive line of Sakarya of the region.