Açık ve uzaktan eğitimde görme engellilerin desteklenmesi AÖF ders kitapları için erişilebilirlik araştırması

Abstract

Bu tez, görme engelli öğrenicilerin giderek dijitalleşen ve görsellik boyutu artan eğitim ortamlarında karşılaştıkları erişilebilirlik sorununa odaklanmaktadır. Bu bağlamda, ilk bölümde, engellilik olgusu, görme engellilere odaklanarak gözden geçirilmiş ve uzaktan eğitim ve görme engelli bileşenlerden oluşan bağlam sunulmuştur. Görme engelli öğrencilerin günümüzün eğitim ortamlarının artan e-öğrenme eğilimine entegrasyonu, sistem yaklaşımı içinde tartışılmakta ve tüm içerik, sistem bileşenlerinin yeterliliği ve hazırlığı ile ilişkilendirilerek sunulmaktadır. İyi uygulamalar geliştiren ülkelerin mevzuatı ve belli başlı kurumları incelenmiş ve ayrıca Türkiye'deki durum değerlendirilmiştir. İkinci bölümde, tüm dünyada eğitim sistemlerinin en önemli konularından birisi olan körlerin e-öğrenme problemi üzerine literatür araştırması sunulmuş ve kayda değer çalışmalar ana hatlarıyla tanıtılmıştır. Bu bağlamda, erişilebilirlik kavramını tanımladıktan sonra, e-öğrenme ortamlarını erişilebilir kılmayı amaçlayan literatür; yardımcı teknolojiler, destek sistemleri ve kapsayıcı ve evrensel tasarım başlıkları altında ele alınmıştır. Uygulama olarak kabul edilebilecek üçüncü bölümde, sistem yaklaşımı metodolojisi kullanılarak, sesli kitap sistemi, problemleri ve çözüm alternatiflerini belirlemek için analiz edilmiştir. Bu kapsamda Açıköğretim sistemindeki ders kitaplarının erişilebilirliği değerlendirilmiş, erişilebilir olmayan boyutları belirlenmiş ve ders kitapları ve tüm sistem hakkında önerilerde bulunulmuştur. Son olarak, görme engelli öğrenciler için yükseköğrenimin dijitalleşmiş dünyasına yönelik kurumsal politikalar hakkında görüş ve önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Sözcükler: Görmeyen Öğrenenler, Uzaktan eğitim, e-Öğrenme, Erişilebilirlik, Sistem yaklaşımı

Bu tez, görme engelli öğrenicilerin giderek dijitalleşen ve görsellik boyutu artan eğitim ortamlarında karşılaştıkları erişilebilirlik sorununa odaklanmaktadır. Bu bağlamda, ilk bölümde, engellilik olgusu, görme engellilere odaklanarak gözden geçirilmiş ve uzaktan eğitim ve görme engelli bileşenlerden oluşan bağlam sunulmuştur. Görme engelli öğrencilerin günümüzün eğitim ortamlarının artan e-öğrenme eğilimine entegrasyonu, sistem yaklaşımı içinde tartışılmakta ve tüm içerik, sistem bileşenlerinin yeterliliği ve hazırlığı ile ilişkilendirilerek sunulmaktadır. İyi uygulamalar geliştiren ülkelerin mevzuatı ve belli başlı kurumları incelenmiş ve ayrıca Türkiye'deki durum değerlendirilmiştir. İkinci bölümde, tüm dünyada eğitim sistemlerinin en önemli konularından birisi olan körlerin e-öğrenme problemi üzerine literatür araştırması sunulmuş ve kayda değer çalışmalar ana hatlarıyla tanıtılmıştır. Bu bağlamda, erişilebilirlik kavramını tanımladıktan sonra, e-öğrenme ortamlarını erişilebilir kılmayı amaçlayan literatür; yardımcı teknolojiler, destek sistemleri ve kapsayıcı ve evrensel tasarım başlıkları altında ele alınmıştır. Uygulama olarak kabul edilebilecek üçüncü bölümde, sistem yaklaşımı metodolojisi kullanılarak, sesli kitap sistemi, problemleri ve çözüm alternatiflerini belirlemek için analiz edilmiştir. Bu kapsamda Açıköğretim sistemindeki ders kitaplarının erişilebilirliği değerlendirilmiş, erişilebilir olmayan boyutları belirlenmiş ve ders kitapları ve tüm sistem hakkında önerilerde bulunulmuştur. Son olarak, görme engelli öğrenciler için yükseköğrenimin dijitalleşmiş dünyasına yönelik kurumsal politikalar hakkında görüş ve önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Sözcükler: Görmeyen Öğrenenler, Uzaktan eğitim, e-Öğrenme, Erişilebilirlik, Sistem yaklaşımı ABSTRACTSUPPORTING BLIND LEARNERS IN OPEN AND DISTANCE EDUCATION:ACCESSIBILITY RESEARCH FOR OEF TEXT BOOKSSüleyman ARIDistance Education DepartmentAnadolu University, Graduate School of Social Sciences, August 2019Supervisor: Prof. Dr. Ali Ekrem ÖZKULThis thesis focuses on the problem of accessibility faced by blind learners in educational environments that are increasingly being digital and visual. In this respect, in the first part, the disability phenomenon is reviewed focusing on the visually impaired and the context consisting of distance education and visually impaired components, is presented. The integration of the blind learners to the growing e-learning trend of today's educational environments is discussed within the systems approach and the whole context is presented by associating the competence and readiness of the system components. The legislation and major institutions of the countries which developed good practices are examined and also the situation in Turkey is evaluated. In the second part, the literature research on the problem of e-learning of the blind, which is one of the most important issues of education systems all over the world, is presented and the major studies are outlined. In this context, after defining the concept of accessibility, the literature aimed at making e-learning environments accessible; assistive technologies, support systems, and inclusive and universal design are addressed. In the third section, which can be considered as an application, using system approach methodology, the system for audio books was analyzed to identify the problems and the solution alternatives. Hence the accessibility of the textbooks in the Open Education system was evaluated, their non-accessible dimensions are put forward and suggestions are made about the textbooks and the whole system. Finally, opinions and suggestions about institutional policies for blind students towards the digitalized world of higher education are given.Keywords: Blind learners, Distance education e-Learning, Accessibility, Systems approach