Gelişimsel geriliği olan çocukların problem davranışların azaltılmasına işlevsel iletişim öğretiminin sönmeyle birlikte ve sönme olmaksızın uygulanmasının etkililiğinin karşılaştırılması

Abstract

DOKTORA TEZ OZU GELİŞİMSEL GERİLİĞİ OLAN ÇOCUKLARIN PROBLEM DAVRANIŞLARININ AZALTILMASINDA İŞLEVSEL İLETİŞİM ÖĞRETİMİNİN SÖNMEYLE BİRLİKTE VE SÖNME OLMAKSIZIN UYGULANMASININ ETKİLİLİKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Dilek Erbaş Özel Eğitim Anabilim Dalı Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kasım, 2001-10-21 Danışman: Doç. Dr. Seyhun Topbaş Bu çalışmada okul öncesi dönemdeki gelişimsel geriliği olan öğrencilerin problem davranışlarını azaltıp iletişim davranışlarını artırmada, işlevsel iletişim öğretiminin sönmeyle birlikte ve sönme olmaksızın uygulanmasının etkililiklerinin karşılaştırılması amaçlanmıştır. Çalışmanın denekleri 3 ile 4 yaşlarında gelişimsel geriliği olan üç öğrencidir. Bu çalışma iki bölümde tamamlanmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde, deneklerin problem davranışlarını sürdüren değişkenleri belirlemek için dönüşümlü sağaltımlar deseni kullanılarak işlevsel analiz gerçekleştirilmiştir. İşlevsel analiz süreci, görüşmeler, doğrudan gözlemler ve problem davranışları sürdüren değişkenlerin belirlendiği çevresel düzenlemelerden oluşmuştur. Deneklerin anneleri ve öğretmenleriyle işlevsel analiz görüşme formu kullanılarak görüşülmüştür. Daha sonra, deneklerin problem davranışların işlevlerine ilişkin hipotezler geliştirmek için, deneklerin sınıfında işlevsel analiz doğrudan gözlem formu kullanılarak gözlemler gerçekleştirilmiştir. Çevresel düzenlemelerin yer aldığı işlevsel analiz evresinde ise, problem davranışların işlevlerini belirlemek için dört test durumu düzenlenmiştir (ilgi, nesne, kaçma ve oyun durumları). Çalışmanın ikinci bölümünde, problem davranışların azaltılmasında işlevsel iletişim öğretiminin sönmeyle birlikte ve sönme olmaksızın uygulanmasının etkililikleri ABCABC modeli kullanılarak değerlendirilmiştir. Bu evrede, deneklere istediklerinesneyi elde etme ya da yardım istemeleri için sözel ya da jestlerden oluşan iletişim davranışları öğretilmiştir. Bu çalışmanın işlevsel analiz evresinden elde edilen bulgulara dayalı olarak, deneklerden ikisinin problem davranışı en çok nesne etme elde durumunda ortaya çıktığı için, problem davranışları sürdüren değişkenin nesne elde etme olduğu belirlenmiştir. Üçüncü deneğin ise, problem davranışı en çok kaçma durumunda meydana geldiği için, problem davranışı sürdüren değişkenin zor beceriden kaçma olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmanın ikinci bölümünde elde edilen bulgular, birinci ve ikinci deneğin problem davranışlarını azaltıp, iletişim davranışlarını arttırmada işlevsel iletişim öğretiminin sönmeyle birlikte uygulanmasının sönme olmaksızın uygulanmasına göre daha etkili olduğu görülmüştür. Ancak, üçüncü deneğin problem davranışlarını azaltmada işlevsel iletişim öğretiminin sönmeyle birlikte ve sönme olmaksızın uygulanmasının etkiliklerinin farklılaşmadığı belirlenmiştir.

til DOCTORAL DISSERTATION ABSTRACT THE COMPARISON OF THE EFFECTIVENESS OF FUNCTIONAL COMMUNICATION TRAINING WITH AND WITHOUT EXTINCTION IN REDUCING THE PROBLEM BEHAVIORS OF CHILDREN WITH DEVELOPMENTAL DISABILITIES Dilek Erbaş Special Education Major Graduate School of Educational Sciences, Anadolu University, November, 2001 Advisor: Assoc. Prof. Seyhun Topbaş The purpose of this study was to compare the effectiveness of the functional communication training with and without extinction in reducing the problem behaviors and increasing the communication behavior of the students with disabilities in preschool period. The subjects of the study were three children with developmental disabilities. This study was completed in two phases. In the first phase, a functional analysis was conducted by using alternating treatment design to identify the maintaining variables for the problem behaviors. The process of completing functional analyses consisted of interviews, direct observations, and environmental manipulations of variables in maintaining problem behaviors. The mothers and teachers of subjects were interviewed by using the functional analysis form. Then, observations were conducted by using the functional observation form to create hypotheses regarding functions of the problem behaviors of the subjects. In the functional analysis phase, in which environmental manipulations were conducted, four experimental conditions were designed to identify the functions of the problem behaviors (attention, tangible, escape, play condition). In the second phase (treatment phase) of the study, the effectiveness of functional communication training with and without extinction was assessed by utilizing ABCBC design. In this phase, the subjects were taught to emit verbal and/or gestural communicative responses to obtain preferred items or to ask for help.IV Due to the fact that two subjects displayed high rate of problem behaviors mostly in the tangible contingencies according to the finding of the functional analysis, it may be concluded that the variable maintaining the problem behaviors was positive reinforcement. Since the third subject demonstrated high rate of problem behaviors generally in the escape condition, it was found that the variable maintaining the problem behaviors was the escape condition it self. Under the light of the finding gathered in the second phase of the study, it is reasonable to set for that functional communication training with extinction was more effective in reducing the problem behaviors of the subjects one and two. However, the efficiency of the both procedures was not significantly different in lessening the problem behaviors of the subject three.