İlköğretim beşinci sınıf sosyal bilgiler dersinde değerler eğitiminin gerçekleştirilmesine ilişkin bir durum çalışması

Abstract

Yaşamda davranışlara yön veren; birey ve toplum tarafından sahip olunması istenen nitelikleri simgeleyen ilke, standart ve düşünceler biçiminde tanımlanan değerlerin eğitimi ailede başlayan; aile, toplum ve eğitim kurumlarını kapsayan çok boyutlu bir süreçtir. Değerler eğitiminde ilköğretim, ilköğretim düzeyindeki dersler içinde de Sosyal Bilgiler dersi çok önemli bir yere sahiptir. Bu araştırmanın amacı, ilköğretim beşinci sınıf Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminin nasıl gerçekleştirildiğini ortaya koymak biçiminde belirlenmiştir.Araştırma, yapılandırılmamış gözleme dayalı betimsel durum çalışması biçiminde desenlenmiştir. Araştırmada bütüncül tek durum deseni benimsenmiştir. 2008-2009 öğretim yılı bahar döneminde Eskişehir ili Ahmet Olcay İlköğretim Okulu'nda gerçekleştirilen araştırmaya 5-A sınıfında öğrenim gören 9'u kız, 13'ü erkek toplam 22 öğrenci ile sınıf öğretmeni katılmıştır. Araştırmada kullanılan veri toplama araçları ?Öğretmen Kişisel Bilgi Formu?, ?Öğrenci Kişisel Bilgi Formu?, ?Yapılandırılmamış Gözlem?, ?Video Kayıtları?, ?Yarı Yapılandırılmış Görüşme? ve ?Araştırmacı Günlüğü? biçimindedir. Araştırma verileri tümevarım analizi yoluyla çözümlenmiş, araştırma soruları doğrultusunda bulgular tanımlanarak yorumlanmıştır.Araştırma sonucunda, ilköğretim beşinci sınıf Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminde kullanılan yaklaşımların telkin yoluyla değerler eğitimi, soru-yanıt yoluyla değerler eğitimi, değer belirginleştirme yaklaşımı yoluyla değerler eğitimi ve örtük program yoluyla değerler eğitimi olduğu belirlenmiştir. Öğretmenin Sosyal Bilgiler dersinde değerleri kazandırmaya çalışırken yaşamdan örnekler verme, atasözleri ve deyimlerden yararlanma, model olma, örnek öğrencileri model olarak gösterme, belirli gün ve haftalardan yararlanma, drama, güncel olaylardan yararlanma, empati, benzetimden yararlanma, yakın çevreden yararlanma, diğer ders ve disiplinlerden yararlanma, aileden yararlanma, ödevlerden yararlanma, sivil toplum kuruluşları, dernek ve vakıfların çalışmalarını örnek gösterme, internetten yararlanma ve sınıf dışı etkinliklerden yararlanma gibi etkinlik ve çalışmalara başvurduğu görülmüştür. Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitimini gerçekleştirmeye yönelik etkinliklerde kullanılan materyallerin ders kitabı ve öğrenci çalışma kitabı olduğu, değerler eğitiminde ders kitabında yer alan fotoğraflardan, bilgilendirici açıklama, metin ve etkinlikler ile sorulardan yararlanıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Ödev tahtası ve süreli yayınlar değerler eğitiminde yararlanılan diğer materyaller arasındadır. Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminde kullanılan değerlendirme tekniklerinin gözlem, verilen ödevlerin kontrolü yoluyla yapılan değerlendirme ve özdeğerlendirme olduğu belirlenmiştir.Araştırma sonucunda ilköğretim beşinci sınıf Sosyal Bilgiler dersi öğretim programında yer alan ve programda verilmemiş kimi değerlerin dersin içeriği ve günlük yaşamla bağlantılı olarak çeşitli etkinlik ve materyaller yoluyla öğrencilere kazandırılmaya çalışıldığı görülmüştür. Öğretmenin değerler eğitimi yaklaşımlarını sistemli biçimde izlemediği, ders sürecinde plansız biçimde yeri geldikçe değerler eğitimine yer verdiği sonucuna ulaşılmıştır. Değerler eğitiminde gözleme dayalı değerlendirmenin ağırlık taşıdığı görülmüştür. Öğretmen Sosyal Bilgiler dersinin değerler eğitiminde son derece önemli bir işleve sahip olduğunu düşünmekte; ancak aile ve toplumun değerler eğitimini yeterince desteklememesi, medyanın olumsuz etkisi ve olumsuz arkadaşlardan kaynaklanan sorunlar ile özellikle sınıf dışı etkinliklerin yeterince gerçekleştirilememesinden kaynaklanan sorunların değerler eğitiminde yaşanan sorunların başında geldiğini belirtmektedir. Öğrencilerin Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitimi ile ilgili olarak sorumluluk, yardımlaşma ve dayanışmayı öğrendiklerini düşündükleri; saygı, hoşgörü ve yardımseverlik değerlerini günlük yaşamlarına aktarmaya çalıştıkları sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma sonuçlarına dayalı olarak Sosyal Bilgiler dersinin değerler eğitiminde son derece önemli bir yere sahip olduğu; ancak Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminin daha etkili biçimde gerçekleştirilebilmesi için okul, öğretmen, aile ve çevrenin işbirliğinde sorunların giderilmesine yönelik çalışmalar yapılması gerektiği söylenebilir.

Values can be defined as the principles, standards, and thoughts which guide behavior in life and represent required qualifications of individual and society. Values education is a multidimensional process which begins in the family then continues with family, community and educational institutions. Social Studies course has a very important function in values education in primary education. The purpose of this study is to determine how values education is carried out in the fifth grade Social Studies course in primary education.The study was designed as a holistic single case descriptive study based on unstructured observation. The study was conducted at Ahmet Olcay Primary School in Eskişehir Province in the spring term of 2008-2009 educational year. The participants of the study were 9 female, 13 male students, and the teacher of fifth grade A. The data were gathered through ?Teacher Personal Information Form? ?Student Personal Information Form?, ?Unstructured Observation?, ?Video Recordings?, ?Semi-structured Interviews?, and ?Researcher?s Journal?. Inductive analysis was used in the study; the findings were determined and evaluated based on the research questions.Research results showed that inculcation, question-answer, values clarification and hidden curriculum were the approaches of values education used in the fifth grade Social Studies course in primary education. Teacher benefited from life examples, proverbs and idioms, being role model, mentioning behaviors of good students as a model, certain days and weeks, drama, current events, empathy, simulation, environment, other courses and disciplines, family, activities of homework, civil society organizations, associations and foundations, internet, and outdoor activities in values education. Textbook and student workbook were the materials used in values education. It was seen that photographs, informative descriptions, texts, activities, and questions in textbook and student workbook were used in values education. Homework board and journals were the other materials for values education in the fifth grade Social Studies course. It was determined that observation, control of the assignments, and the self-assessment were evaluation techniques used in the values education in Social Studies course.It was found that some values which are mentioned and are not mentioned in 5th Grade Social Studies Program were tried to be taught in Social Studies course via various activities and materials connected with content of the course and daily life. It can be said that the teacher did not adopt any values education approach systematically. She realized values education unintentionally and unplanned way in teaching-learning process. Results of the study showed that observation was the most widely used method for assessing values education. The teacher thought that Social Studies course has a very important place in values education. According to the teacher main problems encountered in values education were lack of support of family and society, negative influence of media, problems caused by bad friends and necessity of much more outdoor classroom activities. Students thought that they learnt responsibility, helping others and solidarity in terms of values in Social Studies. Moreover, they explained that they tried to foster respect, tolerance and helping others in their daily life. It can be said that Social Studies course has a significant role in values education. However, collaboration of school, teacher, family and society is needed for much more effective process for values education.