Türkçe konuşan yetişkin popülasyonun sözel akıcılık becerilerinin yaş, eğitim ve cinsiyete göre incelenmesi ve sözcük normlarının oluşturulması

Abstract

Sözel akıcılık, bireyin belirlenen bir süre içerisinde istenilen koşula uygun olarak üretebildiği sözcük sayısı ile ölçülmektedir. Sözel akıcılık değerlendirmelerinin en yaygın iki yolu kategorik ve fonemik akıcılıktır. Sözel akıcılık ölçümleri, dilsel ve bilişsel hasarların niteliğini ya da niceliğini belirleme ve frontal ya da temporal lob işlevlerini değerlendirmede, nöropsikologlar ve dil ve konuşma terapistleri tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır.Bu çalışmanın amacı farklı eğitim, yaş ve cinsiyet gruplarındaki yetişkinlerin kategorik ve fonemik akıcılık performansının ve gruplar arası farklılıklarının belirlenmesi; bunun yanında sözcük normlarının oluşturulmasıdır. Bu amaçlar doğrultusunda, `hayvanlar, sebzeler ve meyveler, taşıtlar, giysiler, vücut bölümleri, mobilyalar' kategorileri ve /b,s,k,p,f,n,z,r,v,a,e,ü/ sesleri incelenmiştir.Araştırmanın katılımcıları Türkçe konuşan, yaşları 18 ile 90 arasında değişen ve 382 sağlıklı bireyden oluşmaktadır. Katılımcılar yaşlarına göre, 18-24, 25-34, 35-44, 45-54, 55-64, 65+; eğitim düzeyine göre ise okuma yazma bilmeyenler, düşük (ilkokul ya da ilköğretim), orta (lise ya da meslek yüksekokulu) ve yüksek (üniversite ve üzeri) eğitim şeklinde gruplara ayrılmıştır.Bulgular, üretilen sözcük sayısının kategori ve seslere göre farklılaştığını ve kategorik akıcılık ortalamalarının fonemik akıcılığa göre daha yüksek olduğunu göstermektedir. Üretilen toplam sözcük sayısı bakımından büyükten küçüğe doğru kategoriler, vücut bölümleri, sebze ve meyveler, hayvanlar, giysiler, taşıtlar, mobilyalar şeklinde; sesler ise /k,b,s,a, p,e,f,n, r,v,z,ü/ şeklinde sıralanmaktadır.Yaş grupları arasında kategorik ve fonemik akıcılık ortalaması en yüksek grubun 25-34 olduğu; en düşük ortalamanın ise 65 yaş üstü gruba ait olduğu görülmüştür. Kategorik ve fonemik akıcılık ortalamalarının eğitim düzeyi arttıkça yükseldiği bulgulanmıştır. Sadece okuma-yazma bilmeyen grup ile ilköğrenim grubu arasında her iki akıcılık türünde de anlamlı farklılık bulunamamıştır. Kategorik ve fonemik akıcılık ortalamaları genel olarak cinsiyete göre farklılık göstermezken, her bir kategori için cinsiyetler arası farklılık ayrı ayrı incelendiğinde, sebze ve meyveler, giysiler, mobilyalar kategorilerinde kadınların erkeklere göre daha çok sözcük ürettikleri görülmüştür.Eğitim, cinsiyet ve yaş değişkenlerinin akıcılık performansı üzerindeki yordayıcılığı hesaplanmış ve her iki akıcılık türü için regresyon formülü oluşturulmuştur. Kategorik akıcılıkta eğitim ve cinsiyet, toplam varyansın yaklaşık %30'unu açıklamaktadır. Eğitim ve yaş, fonemik akıcılıktaki toplam varyansın yaklaşık %40'ını açıklamaktadır.Sözcük normlarının oluşturulması amacı ile her bir kategori ve ses için üretilen tüm sözcüklere ait toplam ve ilk beş sırada üretilme sıklığı hesaplanmıştır.Anahtar Sözcükler: Sözel akıcılık, kategorik akıcılık, fonemik akıcılık

Verbal fluency is measured by a number of generated words in a limited time according to a given condition. Categorical and phonemic fluency are two common ways to evaluate the verbal fluency. Verbal fluency measures are frequently used by neuropsychologists and speech language therapists in the identification of quality and quantity of linguistic and cognitive impairments, also in the assessment of frontal and/or temporal lobe functions.The aim of this study is to identify the categorical and phonemic fluency performance of different age, gender, educational groups and the differences between them; also to develop word norms for categories and phonemes. To this purpose the categories of `animals, fruits and vegetables, vehicles, clothes, parts of the body, furniture? and the phonemes of /k,b,s,a,p,e,f,n,r,v,z,ü/ were examined.Participants of the study are 382 Turkish speaking healthy adults, with ages ranging from 18 to 90. Participants were divided into 6 age groups (18-24, 25-34, 35-44, 45-54, 55-64 and 65+) and 4 education groups (illiterate, low, intermediate and high).The results showed that the number of generated words differs among categories (body parts > fruits and vegetables > animals> clothes > vehicles > furniture) and among phonemes (/k>b>s>a>p>e>f>n>r>v>z>ü/). Categorical fluency scores are higher than phonemic scores.There is a significant effect of education and age on categorical and phonemic fluency. The 25-34 age group has the highest and the 65+ age group has the lowest scores in both categorical and phonemic fluency. Education has a positive effect on both fluency scores, but no differences were found between illiterates and low educated group. Gender has no effect on categorical and phonemic fluency scores in general; however, in categories of fruits and vegetables, clothes females generate more words than males.A regression model was calculated for education, gender and age to determine which variables made meaningful contribution to fluency scores. Education and gender accounted for 30% of the variance on the categorical fluency, whereas age had no contribution. Education and age but not gender accounted for 40% of the variance on the phonemic fluency.In order to provide norms for generated words, total frequencies and first five response rates were calculated for each category and phoneme.Keywords: Verbal fluency, phonemic fluency, categorical fluency, Turkish.