Cem törenleri ile tiyatro sanatının yapısal özelliklerinin karşılaştırılması ve yeni bir yaklaşım önerisi

Abstract

Bu çalışmada Alevi ibadeti olan Cem törenlerinin tiyatral özellikleri araştırıldı. Bunun için ilk bölümde Alevi toplumunun oluşumu, tarihi ve yapısı ele alındı. Ardından Cem törenlerinin kaynakları, düzenleniş amaçları, konuları, tarihsel gelişimi, felsefi temeli, dinsel anlamı, kültürel yansımaları, sosyal-hukuksal-eğitsel işlevleri araştırıldı. Bununla birlikte törenlerin içerdiği öğelerin Alevi–Bektaşi belleğindeki soyut ve somut anlamları da açıklandı. Bu sayede, çok eski çağalara uzanan bir inanç ve kültür birikiminin çözümlenmesine katkı sağlanmaya çalışıldı. İkinci bölümde ise dramatik sanatların kaynağı olan dinsel ritüeller ile Cem törenleri arasındaki benzerlikler ortaya kondu. Sonrasında, Cem törenlerinin dramatik özellikleri detaylı ve somut bir biçimde tiyatral açıdan incelendi. Bu sayede dini bir ibadet biçimi olan Cem törenlerinin eylem, metin, seyirci, mekân, oyuncu, yönetmen, kişileştirme, dans, müzik, kostüm, aksesuar gibi ögelerle yapısal özellikleri tiyatral bir yaklaşım ile değerlendirildi. Tiyatromuzun Cem törenlerinden yararlanabilmesi için törenlerin yapısal özellikleri incelendi ve tiyatral bir dille tanımlanmaya çalışıldı. Bu tanımlama sonrasında, tiyatromuzun Cem törenlerinin yapısal özelliklerinden faydalanarak, özgünleşmesi yolunda öneriler sunuldu. Cem törenlerinin sosyolojik bir bütünlük içinde incelenebilmesi için nitel araştırma yöntemi kullanıldı. Geniş ve kapsamlı bir kaynak taraması, incelemesi ve karşılaştırmalar sonrası hazırlanan çalışma konu üzerine Türk tiyatrosu araştırmaları alanına önemli katkı sağlamaktadır.Anahtar Kelimeler: Alevilik, Cem törenleri, Ritüeller, Sahne sanatları, Tiyatro.

In this study, the theatrical features of Alevi Cem ceremonies are investigated. In the first chapter, the, history, structure and formation of the Alevi society are discussed. Then the sources of the Cem ceremonies, their aims, subjects, historical development, philosophical foundation, religious meaning, cultural reflections, social, judicial and educational functions are investigated. Additionally, the abstract and concrete features of Cem ceremonies within the Alevi-Bektashi memory, are explained. In this way, we tried to contribute to the analysis of a belief system and culture affluence dating back to ancient times. In the second part, the similarities between the religious rituals, which are the source of dramatic arts, and the cem ceremonies are set forth. Then, dramatic features of Cem ceremonies are theatrically searched in a detailed and concrete manner. In this way, structural elements of the cem ceremonies, including action, script, audience, space, performer, director, impersonation, dance, music, costume and props are evaluated theatrically. Structural features of Cem ceremonies analysed and described in theatrical language for Turkish theatre to benefit from it. Based on this description, proposals were made to make use of structural components of Cem ceremonies to create a genuine theatre of our own. To be able to analyze Cem rituals in its sociological entirety qualitative research method is employed. With its broad and comprehensive literature review, research and comparisons, this study will make a significant contribution to the Turkish theatre research.Keywords: Alevism, Cem ceremonies, Rituals, Performing Arts, Theater.