Ahmet Ağaoğlu (1869-1939) the life and thouht of a Turkish nationalist during 1908-1918

Abstract

V ÖZET Ahmed Agaoğlu (1869-1939) Türk milliyetçiliği hareketinin önemli kişilerinden biriydi. Türk milliyetçiliği II. Meşrutiyet döneminde hakim ideolojiydi ve Türkiye Cumhuriyetinde de varlığını sürdürdü. Ahmed Ağaoğlu da yeni kurulan cumhuriyette en azından tek parti yönetiminin kurulduğu 1930 yılına kadar önemli bir rol oynamaya devam etli. Ahmed Ağaoğlu Rusya, Osmanlı devleti ve Türkiye Cumhuriyeti'nde önemli gelişmelerin merkezinde olduğu için hayati ve fikirleri bütünlüklü bir çalışmayı hak ediyor. Bu tezde Ahmed Ağaoğlu'nun 1908-1918 yıllan arasındaki siyasi ve toplumsal fikirlerinin yanısıra siyasi faaliyetleri de incelenmiştir. Türk milliyetçiliğinin gelişmesinde Rusya müslümanlannın oynadığı rol malumdur. Ahmed Ağaoğlu da bunlardan biridir ve Rus yönetimindeki Azerbaycan'da ve bir öğrenci olarak Fransa' daki deneyimleri, onun siyasal ve toplumsal düşüncesinin oluşumunda belirleyici olmuştur. Ahmed Ağaoğlu bir siyaset ve eylem adamıydı. Bu tezde ittihat ve Terakki yönetimindeki siyasi hayatta oynadığı önemli rol incelenmiştir. Ağaoğlu'nun düşüncesini yönlendiren iki önemli çizgi Batılılaşma ve liberalizm olmuştur ki, liberalizm de Batılılaşmanın bir türevi olarak görülmüştür. Bir şii İranlıdan bir Türk milliyetçisine dönüşmesi bazı aşamalardan geçerek olmuştur. Bir aşama da Afgani'nin İslam modernizmi fikrine olan bağlılığı idi. Bu tezde Osmanlıcılık ve Panislamizm gibi diğer ideolojilerle olan karşılaşması ve İslam modernizmi anlayışı ele alınmıştır. Ağaoğlu'nun miliyetçilik olgusuna bakışı ve Türk milliyetçiliği konusundaki görüşleri de incelenmiştir. Ahmed Ağaoğlu yaşamı boyunca siyasi hayatta önemli görevlerde bulundu, zamanın yönetici kadrosuna çok yakındı, fakat eleştirel tutumunu hiç değiştirmedi. Ahmed Ağaoğlu'nun kişiliği ve düşüncesini bütünlüklü bir şekilde değerlendirebilmek amacıyla, bu çalışmaya, 1919' dan 1939'daki ölümüne kadar olan hayati ile ilgili bir bölüm eklenmiştir.

IV ABSTRACT Ahmed Ağaoğlu (1869-1939) was one of the prominent figures in the Turkish nationalist movement. Turkish nationalist ideology dominated the Second Constitutional Period and survived the establishment of the Turkish Republic. Ahmed Ağaoğlu continued to play an important role in the newly established republic at least until single-party rule was set up in 1930. Because Ahmed Ağaoğlu was in the center of important developments in Russia, in Ottoman Turkey, and in the Turkish Republic, his life and thoughts deserve a complete study. In this present thesis the social and political thoughts of Ahmed Ağaoğlu, along with his political career, are studied between the years 1908-1918. The role played by Russian muslims in the development of Turkish nationalist movement is well known. Ahmed Ağaoğlu was one of them and his experience in Azerbaijan under Russian rule and in France as a student was determinant in his political and ideational formation. Ahmed Ağaoğlu was a man of politics and action. It is shown in this thesis that he played an important role in the political life under the government of the Committee of Union and Progress. Westernization and liberalism were two main currents that formed his thought. Indeed, his liberalism was derived from westernization. His conversion to a Turkish nationalist from being a shii Iranian was in stages. One of these stages was his adherence to the Islamic reformism of Afghani. In this thesis, his confrontation with other ideologies, such as Ottomanism and Pan- Islamism, and his understanding of reformist Islam are studied. Ahmed Ağaoğlu's understanding of national phenomena and Turkish nationalism are also studied in this work. Throughout his life, Ahmed Ağaoğlu held important positions in political life, was close to the ruling elite of time, but did not loose his critical stance. In order to evaluate the personality and thinking of Ahmed Ağaoğlu in its integrity, a last chapter is added to this thesis concerning his career from 1919 until his death in 1939.