Armenian political thinking in the second constitutional period: The case of Krikor Zohrab

Abstract

Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi Enstitüsü'nde Yüksek Lisans derecesi içinMurat Koptaş tarafından Ağustos 2004'te teslim edilen tezin kısa özetiBaşlık: İkinci Meşrutiyet Döneminde Ermeni Siyasi Düşüncesi:Krikor Zohrab ÖrneğiBu tez, Osmanli İmparatorluğu'nda siyasi çoğulculuk ortamının ilk kez tecrübeedildiği İkinci Meşrutiyet Dönemi'nde, Osmanlı Ermeni toplumunun ve onun siyasiseçkinlerinin Osmanlıcılık fikrine ve Meşrutiyet'e karşı olan tavrını incelemekamacındadır. Türkiye'deki hâkim milliyetçi tarihyazımı geç Osmanlı döneminiincelerken Osmanlı Ermenilerini tek bir siyasi amaç çevresinde yekvücut olmuş,mutlak bir şekilde bağımsızlık ve Osmanlı Devleti'nden ayrılma yanlısı bir siyasibütün olarak sunar. Bu tezde, Osmanlı Ermenileri içerisinde farklı görüşte grupların,bireylerin, kısacası farklı seslerin var olduğu ön-kabulünden yola çıkılarak, anılandönemi yeniden kurgularken özcü bir bakış açısından, genellemelerden kaçınılmış,bu farklı seslerin hangi şekillerde dile getirildiğinin izi sürülmeye çalışılmıştır. Buamaçla, Osmanlı Ermenilerini temsil eden çeşitli görüşlerden siyasi partilerin,sözgelimi Taşnak ve Hınçak partilerinin siyasi program ve bildirileri incelenmiş, bugrupların bellibaşlı bazı toplumsal-siyasi önceliklerin hükümetler tarafındangözetilmesi koşuluyla Osmanlı Devleti'ne ve meşruti rejime bağlılıklarını çeşitlidefalar dile getirdikleri ve bu uğurda çalışmalar yürüttükleri gözlenmiştir.Osmanlıcılık siyaseti, bu türden bir bağlılığı dillendiren siyasi hareketler ve KrikorZohrab gibi seçkinler için koruyucu bir şemsiye olarak kabul görür. Meşrutiyetdöneminde üç kez İstanbul mebusu seçilen yazar ve hukukçu Zohrab (1861-1915)1915 Tehciri gerçekleştiriline dek liberal, çok sesli, farklı etnik unsurların bir aradayaşamaları temeli üzerinde yükselen bir Osmanlıcılığın savunuculuğunu yapmış,çeşitli konularda yürüttüğü çalışmalar ve belagatli hitabetiyle Meclis-i Mebusan'ınen faal mebuslarından biri olmuş, enerjisini siyaseten yakın durduğu TaşnakPartisi'nin dönemin güçlü teşkilatı İttihat ve Terakki Cemiyeti'yle ortak siyasetlergeliştirmesi için kullanmıştır. Osmanlıcılık siyaseti temelinde bu tavrı paylaşmayanErmeni kişi ve grupların da var olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Ancak bu tezdeamaçlanan, gelecek tahayyüllerini daha müreffeh, barışçı, özgürlükçü bir OsmanlıDevleti'nin vatandaşları olmak temelinde şekillendiren Osmanlı Ermenilerinin devarlığını göstererek özcülükten, aceleci ve kaba genellemelerden veindirgemecilikten uzak bir tarihyazımının kapısını aralamaktır.v

An abstract of the Thesis of Murat Koptaş for the degree of Master of Arts from theAtatürk Institute for Modern Turkish History to be taken August 2005Title: Armenian Political Thinking in the Second Constitutional Period:The Case of Krikor ZohrabThis thesis aims to examine the attitude of the Ottoman Armenian society and itspolitical elites towards the idea of Ottomanism and Constitutional Regime in theSecond Constitutional Period, in which an atmosphere of political pluralism wasexperienced first time in the Ottoman Empire. While studying the late Ottomanperiod, the dominant nationalist historiography in Turkey puts forward the OttomanArmenians as a monolithic entity organized around a certain political engagement;namely, as the absolute supporters of Armenian independence and seperation fromthe Ottoman State. In this thesis, accepting beforehand that there were groups,individiuals, in a nutshell voices among the Ottoman Armenians supporting differentworld views, it is intended to avoid essentialist generalisations while re-constructingthe mentioned period, and to examine how were these voices depicted. In thisrespect, programs and declarations of different political parties representing theArmenian community, such as Tashnak and Hnchag parties, is examined, and it isobserved that these groups expressed several ocassions their devotion to the OttomanState and the Constituitonal Regime on condition that some certain socio-politicalpriorities were guarded by the constituitonal governments. The policy of Ottomanismwas approved as an protective umbrella by the political movements and politicalelites, such as Krikor Zohrab expressing such a devotion. Zohrab (1861-1915), theauthor and the lawyer, who was elected as the deputy of İstanbul three times, workedfor an Ottomanism more liberal, pluralist, and peaciful on the basis of a symbiosis ofdifferent ethnic groups. He became one of the most active deputies in the OttomanParliament with his efforts and rhetorical talent, and spent his political energy to leadthe Tashnak Party -which he was politically very close- to a political cooperationwith the Comittee of Union and Progress, leading political power of the period. It isundoubtedly very clear that there were some Armenian people or groups which werenot sharing the attitude explained above. But, the aim of this thesis is to open apassageway to a historiography far from essentialism, hasty and nastygeneralisations, and reductionism, by revealing that there were Ottoman Armenianswho imagine their future as citizens of a more prosperous, peaciful, libertarianOttoman State.iv