The volunteer firefighters of İstanbul, 1826-1923

Abstract

This study explains the various responses developed by the inhabitants of the Ottoman capital during the last hundred years of the empire to the frequent fires they experienced. Being a city comprised of a wooden and dense dwelling pattern and having inadequate water supply systems, İstanbul had been vulnerable to flames throughout the entire Ottoman reign. During the nineteenth century with a rapid population growth, the city witnessed an increase in both the frequency of fires and the attempts, in turn, to alleviate their destructive effects. This study focuses on these attempts displayed on one hand by the government through new administrative bodies constituted during the Tanzimat period, and on the other by the dwellers themselves through volunteer teams established in various İstanbul neighborhoods. The research follows the traces of these organizations mainly in the archival documents but also in contemporary accounts, novels, and travelers' books. The volunteer firefighter teams of neighborhoods appeared after 1826 when the Janissaries, the main institution responsible for containing fires in İstanbul, were abolished, and existed for more than a century along with firefighter teams of official departments and later the military fire brigade. These volunteer firefighters, using a manually operated firepump carried on shoulders all through these years, not only established a profession appealing to many neighborhood young men, but also became subjects of a very different story turning into popular heroic figures, sportsmen, and improvisers of folk literature, through practices having their essence in their fights against fires, yet not only being restricted to the fire scenes.

Bu çalışma, imparatorluğun son yüzyılında Osmanlı başkentinin sakinlerinin sıklıkla yaşadıkları yangınlara karşı geliştirdikleri çeşitli tepkileri anlatmaktadır. Ahşap ve sık yerleşim modeli ve yetersiz su dağıtım sistemleriyle İstanbul tüm Osmanlı hakimiyeti süresince yangınlara karşı zayıf olmuştu. Ondokuzuncu yüzyılda hızlı nufüs artışı ile beraber kent hem yangınların sıklıklarında hem de bu yangınların yıkıcı etkilerini azaltma çabalarında artışlara tanıklık etti. Bu çalışma, bir yandan Tanzimat döneminde meydana getirilen yeni idari organlar yoluyla devlet eliyle, diğer yandan çeşitli İstanbul mahallelerinde oluşturulan gönüllü takımlar yoluyla kent sakinleri eliyle sürdürülen bu çabalara odaklanmaktadır. Araştırma esas olarak arşiv belgelerinde, ayrıca dönemin anlatılarında, romanlarda ve gezginlerin kitaplarında bu organizasyonların izlerini sürmektedir. Mahallelerdeki gönüllü tulumbacı takımları İstanbul?da yangınları söndürmekle sorumlu asıl kurum olan Yeniçeriliğin kaldırıldığı 1826 yılı sonrasında ortaya çıktı ve resmi devlet dairelerinin tulumba takımları ve daha sonra da askeri itfaiye ile yanyana bir yüzyıldan fazla bir süre yaşadı. Tüm bu yıllar boyunca, omuzda taşınan ve kol gücü ile çalışan bir tulumbayı kullanan bu tulumbacılar, sadece pek çok mahalle gencini kendine çeken bir meslek yaratmakla kalmadılar, aynı zamanda özünü yangınlarla yaptıkları mücadeleden alan ama sadece yangın alanlarıyla sınırlı olmayan pratikler yoluyla popüler kahraman karakterlere, sporculara, ve doğaçlama halk edebiyatı icracılarına dönüşerek çok farklı bir hikayenin özneleri haline geldiler.