The politics and poetics of translation in Turkey 1923-1960

Abstract

Türkiye'de Cumhuriyet dönemi çeviri tarihi üzerine yapılan çalışmalar Tercüme Bürosu'nun (1940-1966) etkinlikleri üzerinde yoğunlaşarak edebiyatın farklı alanlarında faaliyet gösteren özel yayınevlerini göz ardı etmektedir. Şehnaz Tahir Gürçağlar'ın The Politics and Poetics of Translation in Turkey 1923-1960 başlıklı tezi bu yaklaşımı sorgulamakta ve 1923-1960 yıllan arasında Türkiye'de çeviri edebiyat dizgesinin karmaşık ve zengin yapısını sergilemeyi amaçlamaktadır. Araştırma iki aşamada yürütülmüştür. Birinci aşamada cumhuriyetin ilânı ile birlikte Türkiye'de yaşanan siyasal dönüşümün kültür ve edebiyat alanında, özellikle de çeviri edebiyat dizgesi üzerindeki etkileri incelenmektedir. Tezin ikinci bölümünde araştırma alanı daraltılarak çeviri üzerinde yoğunlaşılmış ve konuşma metinleri, makaleler, önsöz ve kitap gibi yazılı malzemeler taranarak bu dönemde çevirinin işlevleri ve tanımlan, çeviri stratejileri ve çevirmenin konumu üzerine oluşan söylem ele alınmıştır. Bunu izleyen betimleyici çalışmada ise `saygın` ve `popüler` edebiyat alanlarından seçilen bir dizi çeviri metin incelenmiş, çevirmenlerin 1923-1960 döneminde izle(me)dikleri çeviri normları araştırılmıştır. Betimleyici çalışma sırasında özellikle çeviri kitapların ana metinlerini kuşatan kitap kapaklan, resimler, önsöz, dipnot, reklâm gibi yan-metinler ayrıntılı olarak incelenmiş, bunun yanı sıra çevirmenlerin metnin bütünlüğüne, özel isimlerin ve yabancı kültürel unsurların çevirisine benimsedikleri yaklaşımlar ele alınmıştır. Ortaya çıkan sonuçlar çeviriye ilişkin kavramların toplumda kültürel ve ideolojik süreçlerden etkilendikleri kadar bu süreçleri etkilediklerini ve araştırmaya konu olan dönemde çevirinin farklı biçimlerde tanımlandığını ve yine farklı biçimlerde yapıldığını göstermiştir. Çalışma ayrıca söz konusu dönemde farklı okur kitlelerine seslenen çevirilerin üretim ve alımlama süreçlerini belirleyen etmenlerin farklı olduğunu da ortaya koymuştur.

Contemporary research on translation history in early republican Turkey is marked by a focus on the activities of the Translation Bureau [Tercüme Bürosu] (1940-1966) at the expense of other publishers which operated in various fields of translated literature. Şehnaz Tahir Gürçağlar's The Politics and Poetics of Translation in Turkey 1923-1960 challenges this focus and sets out to reveal the complex and diversified nature of the system of translated literature in the first four decades of the Republic. The study is carried out on two levels. On the broad level, the dissertation investigates the implications of the political transformation experienced in Turkey after the proclamation of the Republic for the cultural and literary fields, including the field of translated literature. On a more specific level, it holds translation under special focus and explores the discourse formed on translation and translators in speeches, articles, prefaces or books concentrating on such issues as the functions and definitions of translation, translation strategies and the translator's visibility. This is complemented by a descriptive study of a series of translated texts from the fields of both canonical and popular literature which investigates the norms (not) observed by translators throughout the 1920s- 1950s with special emphasis on paratextual elements, approaches towards textual integrity, and the treatment of proper names and foreign cultural elements. The findings of the study suggest that the concepts of translation both affected and were affected by cultural processes in the society, including ideological and penological ones and that there was no uniform way of defining or carrying out translations during the period under study. The findings also point at the segmentation of readership in early republican Turkey and conclude that the political and poetological factors governing the production and reception of translations varied for different segments of readers.