Türk çocuk edebiyatında engellilerin temsili

Abstract

Bir ilk çalışma olan bu tezin amacı 1969?2009 yılları arasında üretilmiş ve erişilebilen kırk anlatıda engelli imgesini incelemektir. Ülkemizde yaklaşık 8,5 milyon engelli vatandaşımız bulunmaktadır. Aile çevresi ile birlikte düşünüldüğünde engellilik olgusu nüfusun neredeyse dörtte birini etkiler. Çocuk edebiyatı ise erken yaştan itibaren farklılıklara saygının oluşmasını sağlayabilecek, engelli ile engelsiz arasında duygudaşlık köprüleri kurabilecek bir ortamdır.Ana bilimsel merak sorusu, engelliler çocuk edebiyatında nasıl temsil edilmiştir olan bu tezde, 1969?2009 yılları arasında engelliliğe bakıştaki değişimler çocuk edebiyatı anlatıları incelenerek saptanmıştır.Bulgular henüz arzulana seviyede olmasa da engelli imgesinde edilgenden etkine doğru bir değişime işaret etmektedir..Pencere arkasında kalmış, sokakta oynayan arkadaşlarını izleyen soyutlanmış?zavallı sakat? yaklaşımından, toplum içine girmiş, aktif bir engelli imgesine doğru bir değişim saptanmıştır.Engelli ilk anlatılarda ?eksik?, ?kusurlu? birey olarak algılanırken son zamanlarda ?farklı? birey olarak algılanmaktadır. Engellinin topluma dahil olmasını kolaylaştıran sosyal model, yani çevrenin engellinin ihtiyaçlarına göre düzenlenmesi şimdilik anlatılarda engellinin düşlerine konu olmaktaysa da iki örnekte bu konuda değişim başladığına dair ipuçlarına rastlanmıştır. 40 anlatının incelenmesinde engelliyi en çok yaralayanın arkadaş alayı olduğu belirlenmiştir. Eserlerin çoğunluğunda engelli olaylara yön veren konumunda değil, yardım alan konumundadır. Ancak, son yıllarda akranları arasında eşit konumda hatta olayları belirleyen engelli karakterlere az da olsa rastlanmıştır. Dilin, tutumları belirleyici rolü, dil yoluyla aktarılan ideoloji incelenmiş ve ?normal? veya muktedir öznenin dilinin, nasıl engelliye yönelik olumsuz tutum yaratabileceği gösterilmiştir.Sakattan özürlüye, özürlüden engelliye olan süreçte dilin kullanımındaki değişim ve bu sözcüklerin engelli üzerindeki etkisi örneklendirilmiştir.Sonuç olarak, tartışmalar, engelli ve engelsiz çocuklar arasında duygudaşlık köprüsü kurabilecek gizil gücü olan çocuk edebiyatı eserlerinin gerek engellinin temsili bakımından, gerek kullanılan dil bakımından gerek engellinin kalıp tip olarak yansıtılıp yansıtılmadığı yönünden dikkatle değerlendirilmesi gereğini düşündürtmektedir.

This pioneer study aims to investigate the representation of the disabled characters in 40 narratives written and reached during the period 1969-2009.Considering the fact that there are, 8.5 million disabled citizens in Turkey, together with their close family members, the disability issue affects nearly one quarter of the Turkish population. An issue of this magnitute will also be reflected in children?s literature which has a potential to affect the attitudes of children towards disability.This thesis strives to investigate the changes in the representation of the disabled during the past 40 years. .The image of an isolated ?poor cripple? watching other children play behind a window is slowly giving its place to an active child ,playing,skating,studying,in short an active member of the society.It is also found that the disables are being perceived as ?different? where as the early narratives portrayed the disabled as ?lacking? or as ?less? or ?faulty?. The social model approach which places the responsibility on the society to make the necessary changes to include the disabled in the society is only seen in the dreams of the disabled children. However, in two recent narratives it was possible to show buds of a change in this direction.Peer ridicule is discovered as the major problem that agonizes the disabled children.The majority of the narratives show the disabled as receiving help and support although in recent years it was possible to detect characters that are portrayed as equals and that influence the course of the events but they are rare.The role of language both as an attitude former and enhancer was also investigated and it was possible to show the effects of the ?ableist? subjects language. The use of the language by the ?normal? has the potential to create prejudices and biases towards the disabled. The change in the way to adress the individual with a disability from ?the crippled-sakat? to ?disabled-özürlü?to ?handicapped-engelli? was shown in the narratives and the effects of these words on the individuals with disabilities were discussed with examples from the narratives. İn conclusion,the whole discussion suggests that children?s literature that has the potential to build bridges between the children with and without disabilities should be evaluated carefully in terms of the representation of the handicapped, in terms of the language used and in terms of the biases and prejudices created by stereotypic representations.