16. yüzyıl Osmanlı şair tezkireleri bağlamında eser üretme yöntemleri: Terminoloji çözümlemesi

Abstract

Bu tez daha önce sayısız araştırma ve incelemeye konu olan, Osmanlı edebiyatı denildiğinde her türlü bilgiye erişmek için birincil kaynaklardan sayılan şair tezkirelerine dayanmaktadır. Şair tezkireleri, şairlerin hayat hikâyeleri ve eserlerini ele alan, şairlerin şiirlerinden örnekler sunan biyografi-antoloji bileşimi eserlerdir. Osmanlı edebiyatında on altıncı yüzyılda yazılmaya başlanmış olup bu edebiyatın son evresine dek sürdürülmüş bir yazın geleneğidir. Bu incelemede hem bu geleneğin Osmanlı'daki ilk örneklerinin verildiği hem de Osmanlı edebiyatının belirli bir seviye ve hüviyete eriştiği klasik dönemi olan on altıncı yüzyılda ortaya konmuş şair tezkireleri ve bu tezkireler bağlamında Osmanlı edebiyatında eser üretme biçimleri ele alınmıştır. Osmanlı edebiyatı kapsamında verilmiş sayısız eserin tanımlanması ve sınıflandırılması çok çeşitlidir. Bu tez bağlamındaysa eserin nasıl bir yolla üretildiği, inşa/üretim yöntemini, yolunu, biçimini ifade eden bir (tetebbu', nazîre, cevâb, terceme, şerh, tasnîf, te'lîf...) sınıflandırmaya gidilmiştir. Eserin bir anlamda dikiş izlerinden, kalıbından nasıl biçilip dikildiğini anlatan tanım ve terimlerin ortaya konmasıyla bu tez bir terminoloji çalışması ve çözümlemesi olma amacındadır.

Şair tezkires (tezkiretü'ş-şu'arâ) or biographical dictionaries of poets are regarded as the most prominent literary/historical sources of Ottoman literature. Originated in the Arabic and remodeled in the Persian tradition, şair tezkires emerged in the sixteenth century as a separate literary genre in the Ottoman realm and continued up until the twentieth century unceasingly. Tezkires not only provide us with the basic background information about a poet's life and his/her poesy/poetics, but they also give samples of their poems, hence displaying a mixture of the two genres, biography and anthology. This thesis is based upon and derives from sixteenth-century şair tezkires written in the Ottoman literary domain. In this study, methods of textual production are the main focus of interest in the context of those tezkires. There have been various definitions and classifications of the works produced in the Ottoman literature. Yet based on a different type of evaluation, this study pursues a different kind of classification and focuses on how the works/texts were composed; that is, the terms that indicate the ways, methods of textual production which could be listed as tetebbu', nazîre, cevâb, terceme, şerh, tasnîf, te'lîf, tazmîn and so on are discussed in detail, and all the usages of these terms by the sixteenth-century tezkire authors are presented with their intra-lingual translations. Thus, this thesis has put forth both a study of terminology and a discourse analysis.