In direct (re)translations of leftist non-fictionin Turkish (1921-2016): Actors and networks

Abstract

Bu çalışma Türkçe'de 1921 ve 2016 yılları arasındaki kurmaca dışında kalan sol yayınların yeniden çevirilerini ve ikinci dalga yeniden çevirilerin nedenlerini araştırmaktadır. Komünist Manifesto otuz sekiz çeviri ile Türkçe'de bu alanda en sık çevrilen eser olduğu için, bu eserin altı yeniden çevirisi, aktör ağ teorisi, eleştirel söylem çözümlemesi ve Antoine Berman'ın çeviri eleştirisi modeli çerçevesinde incelenmiştir. Birinci dalga ara dilden ve ikinci dalga asıl kaynak dilden çeviriler arasındaki çatışma yeniden çevirilerin yan metinlerinden yükselen pek çok seste saptanmıştır. 1960'ların baskın sol ideolojisi ve aktörlerinin ürettiği çevirilere; eleştiriler, alternatif okumalar ve Marksizm üzerine artmakta olan bir bilgi birikimi ile meydan okunmakta idi. Bir örneklem olarak Komünist Manifesto bütüncesi, ikinci yeniden çeviriler dalgasında, asıl kaynak dilden çeviriler ara dilden çevirilerin sayısını aştığı için; Marxist külliyatta bir gençleşme hareketine ve buna ek olarak Türk sol söyleminin yinelemeler ve telkinlerle evrilmekte olduğuna işaret etti.

This study surveys the retranslations of the leftist non-fiction books in Turkish from 1921 to 2016 and scrutinizes the reasons for the second wave retranslations. As The Communist Manifesto was the most frequently translated work, with 38 translations, six translations of the work were analyzed in the framework of an eclectic method based on actor network theory, critical discourse analysis, and an adapted version of Antoine Berman's translation criticism path. An ideological clash between the first wave indirect and second direct translations was detected in the `voices` rising from paratextual elements. The predominant leftist ideology of the 1960s and the translations its actors produced were being challenged with criticisms and alternative readings and an increasing accumulation of knowledge of Marxism. As a case in point, the corpus of The Communist Manifesto indicated a rejuvenation movement in the Marxist oeuvre because the direct retranslations outnumbered the relay translations in the market in the second wave. Moreover, Turkish leftist discourse was evolving, with reiterations and inculcations.