Shifting narratives of universal histories in the Ottoman empire: From the `Divine` to the `scientific`

Abstract

Bu tez, Osmanlı dünya tarihlerinin ve içerdikleri kutsal tarih kısımlarının on yedinci yüzyıldan ondokuzuncu yüzyıla kadar geçirdiği değişimi ve ondokuzuncu yüzyılda aldığı hâli anlamaya çalışmaktadır. Tezin ikinci bölümü erken-modern dönem Osmanlı tarihçilerinin yazdıkları dünya tarihi kitaplarını ve bunların içerdiği Hilkat ve kısasü'l-enbiyâ anlatılarının eserlerin içindeki yerini ve önemini tartışır. Burada kronolojik evrensellik kavramı kullanılmış ve dünyanın yaşı üzerine yapılan tartışmalara karşılaştırmalı bir perspektifle değinilmiştir. Tezin üçüncü bölümünde Aydınlanma düşüncesinin Osmanlı tarihçileri üzerindeki etkisi ve Tanzimat döneminin tarih yazımı ve tarihçi profiline geitrdiği yenilikler tartışılmıştır. Son bölüm olan dördüncü bölümde ise erken modern dönemden ondokuzuncu yüzyıl sonuna kadar yazılmış olan Osmanlı dünya tarihlerindeki kutsal tarih kısımları karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bu bölümde dünya tarihi yazımını en çok etkilediği saptanan üç modern bilimin ve/veya bilimsel diskurun nasıl alımlandığı tartışılmış ve modern coğrafya, arkeoloji ve jeoloji bilimlerinin geleneksel tarih yazımındaki hangi temaları veya tartışmaları değiştirdiği veya yok ettiği saptanmaya çalışılmıştır. Bu tez Osmanlı dünya tarihlerinin anlatılarındaki kutsaldan bilimsele doğru olan bu değişimin Osmanlı tarih yazımının sekülerleşmesini okumak için zengin bir malzeme sunduğunu savunmaktadır.

This thesis attempts to pursue the changes in the Ottoman world histories by focusing on the divine narratives from the seventeenth century to the late nineteenth century. In Chapter 2, the functions of the divine narratives of the Creation and the stories of the prophets in the world history books are discussed. The concept of the chronological universality is utilized to explicate the early modern methods of calculating the age of the world. Chapter 3 introduces the new Ottoman universal histories of the nineteenth century by focusing on the effects of Enlightenment thought and the conditions created by Tanzimat reforms. Lastly, Chapter 4 presents a comparative discussion on the change in themes and debates in the divine parts of the world histories from the early modern period to the late 19th century. Accordingly, the reception and impact of the three sciences; geography archaeology and geology is examined in the Chapter 4. This thesis asserts that the shifting narratives of the universal history books of the Ottoman historians from the divine to the scientific offer valuable source to the discussions of the disenchantment process of Ottoman historiography.