Hukuk ve ekonomi öğretisi ve haksız fiil hukukunun ekonomik analizi

Abstract

Hukuk ve ekonomi ögretisi, bugün basta ABD olmak üzere yabancı hukuk sistemlerinde enetkili düsünce akımlarının basında gelmektedir. Hukuk ve ekonomi ögretisi, hukukunekonomik analizini konu alır. Hukukun ekonomik analizi ise, kisinin rasyonel olarak faydasınımaksimize etme egiliminde oldugunu varsayılarak, hukuk kurallarının kisinin saik vedavranısları üzerindeki etkilerini incelenmesini ifade eder. Mesela haksız fiil hukukukurallarının kisileri özenli davranmaya sevk edip etmedigi veya kusur ve kusursuz sorumlulukkurallarının bu açıdan gösterdigi özellikler buna örnektir.Tezin temel amacı bu ögreti ve ögretinin dayandıgı temel prensip, yöntem ve kavramlarınıntanıtılmasıdır. Nitekim ilk bölüm, ekonomik analizin temel kavramlarına ayrılmıstır. Buçerçevede analizde yararlanılan davranıs teorileri, piyasa, arz, talep, maliyet, sosyal refah,ekonomik etkinlik gibi, temel kavramlar açıklanmıstır.Hukukun ekonomik analizini açıklamanın en iyi yöntemi, analizi belirli bir hukuk alanındatatbik etmektir. Bu hususta ise, ekonomik analizin en basarılı uygulama alanı olarak kabuledilen haksız fiil hukuku seçilmistir. Haksız fiil hukukunun ekonomik analizi üç bölümdeyapılmıstır. lk bölüm, ekonomik açıdan haksız fiil hukukuna giris olarak nitelendirilebilir. Bubölümdeki ilk paragraf, haksız fiil hukukunun ekonomik açıdan hangi sorunu düzenlendiginive bu sorunun çözümünde haksız fiil hukukukunun islevini izah etmektedir. kinci paragraf,haksız fiil hukukuna atfedilen amacı konu almaktadır. Önce Türk hukuk doktrininin ?amaç?sorununa yaklasımı elestirilmis; akabinde haksız fiil hukukuna atfedilen amacın neden isabetliolmadıgı açıklanmıstır.Diger bölüm, haksız fiil hukukuna atfedilen amaç dikkate alınarak kusur, nedensellik, zarar vehukuka aykırılık kavramlarının ekonomik açıdan yorumunu konu almaktadır. Paragraflarınher birinde önce Türk hukukunda bu kavramlara nasıl yaklasıldıgı ve bu yaklasımınelestirisine yer verilmis, akabinde ekonomik yorum yapılmıstır. Özel önem tasıyanparagraflar, kusur ve zarar baslıklarıdır. Kusur baslıgında, ?Hand formülüne? yer verilmis veformülün Türk hukukunda ihmalin tespitinde ne ölçüde uygulanabilecegi incelenmistir. Zararbahsinde ise, bilhassa salt ekonomik zarar sorunsalı incelenmis ve ekonomik teorininsaglayabilecegi muhtemel katkı arastırılmıstır.Son bölüm, hukuki kurumsal yapı sorununu konu almaktadır. Burada öncelikle kurumsal yapıolarak haksız fiil hukukunun hangi hallerde uygulanmasının daha isabetli olabilecegiincelenmistir. Akabinde ise, kusur ve kusursuz sorumluluk kuralları sosyal refah açısındanincelenmis ve bazı somut çıkarımlarda bulunulmustur.

Law and economics has been one of the most successful innovations in the legal academy inthe last century. The term Law and Economics refers to a body of scholarship whose objectiveis to apply the insights of modern economics to the full range of the law, i.e. the system oflegal rules which underpin various societies. The application of economics to law can not onlyhelp us explain how legal rules evolve, but also what the consequences of alternative rulesmight be. If one assumes that individuals are rational and seek to maximize their utility, itbecomes possible to forecast the social effects of laws. For instance, one could compare thenegligence and strict liability rules, in terms of effects on safety and accident levels. Law andEconomics therefore uses economic analysis as a way of evaluating these rules by questioninghow well they serve particular social objectives, i.e. how efficient they are.The main purpose of this thesis is to explain the main tenets of economic analysis of law andto introduce the Turkish legal academia to this relatively new field of law. Mainly to servethis purpose, the first part is devoted to the main concepts of economic analysis such asrational choice theory, expected utility theory, opportunity cost, efficiency, social welfare,wealth maximization etc.Probably the best way to explain economic analysis is to apply economic principles to certainfield of law. In that regard, tort law is considered to be the best candidate for economicanalysis given that the norms are vague and there is a vast literature in the scholarship. Wecategorize our analysis into three parts. The first part could be labeled as the introduction tothe economic analysis of torts. Law and economics explains tort law as that body of rulesdesigned to minimize the social costs of accidents, defined as the sum of prevention, accident,and administrative costs. By holding out the possibility of imposing liability on a party for thecosts of accidents, tort law seeks to get both potential injurers and potential victims tointernalize the costs that their actions or failures to act may impose on others. This possibilityinduces rational parties to take all cost-justified care-- i.e., to purchase precaution up to thepoint at which the marginal benefit of that precaution (in terms of the reduced probability andseverity of an accident) equals the marginal cost. Doing so minimizes the social costs ofaccidents.Given the economic purpose of tort law, it is possible to interpret the basic concepts of Tortlaw from economic perspective. Hence the second part is devoted to the economicinterpretation of negligence, causality, damage and wrongfulness (illegality) within thisframework. In each paragraph, initially the classical Turkish legal approach is defined, thenthis approach is criticized and finally legal concepts are rationalized and defined fromeconomic perspective. I believe two paragraphs are particularly important. The first one isapparently economic definition of negligence: namely ?Hand formula?. The other one is theconcept of ?pure economic loss?. Economic theory provides valuable insights inunderstanding the actual operation of both concepts in Tort Law.The last part covers the problem of institutional choice when dealing with externalities. Afterexamining the comparative advantage of tort law as an institutional structure in lawenforcement, negligence and strict liability are compared in terms of social welfare effects.