1217?1224 tarihli mülâzemet defterleri ve mülâzemet sistemi

Abstract

Osmanlı devletinde ilmiye sisteminin temeli mülâzemet usûlüdür. Medrese eğitimi tamamlandıktan sonra ilmiye mesleğine adım atmanın ilk yolu mülâzımlıktır. Bu nedenle ilmiye teşkilâtındaki işleyişin düzenli bir şekilde devam etmesi mesleğe ilk giriş niteliğinde olan mülâzemete giriş yollarının sağlam ve güvenilir olmasına bağlıdır. Mülâzemet defterleri bu sistemin işleyişini ayrıntılı şekilde gösteren ana kaynaklardır.Çalışmamızda Rumeli kadıaskerliği ruznamçeleri içerisinde yer alan XIX. asrın başlarına ait, 174 ve 179 numaralı son iki mülâzemet defteri esas alınarak 1217?1224 (1802?1809) yıllarına ait mülâzemet kayıtları incelenmiştir.Çalışmamız giriş hariç dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, kadıasker ruznamçelerinin ve çalışmamıza konu olan mülâzemet defterlerinin tanımı, muhtevası ve önemi hakkında genel bilgiler verilmiştir. Birinci bölümde, mülâzemet defterlerinde ilmiye mesleğinden olan birçok şeyhülislâm, kadıasker, kadı, müderris, zikredildiği için genel olarak Osmanlı ilmiye sisteminden söz edilmiştir.İkinci bölümde, mülâzemet sisteminin ortaya çıkışı, işleyişi, sistemde görülen aksaklıklar ve mülâzemet yolları hakkında bilgiler verilmiştir.Üçüncü bölümde, incelediğimiz 1217?1224 (1802?1809) tarihli mülâzemet defterlerindeki kayıtlar değerlendirilmiştir. Defterlerde mülâzım veren nakîbüleşraf, şeyhülislâm, kadıasker, mevâli, kadı ve müderrisler ayrı başlıklar altında incelenerek her birinin hangi yolla, kaç mülâzım verdiği belirtilmiştir. Böylece mülâzemet sisteminin işleyişi incelenmiş ve mülâzımlar hakkında defterde geçen tüm bilgiler tablolara yansıtılmıştır.Dördüncü bölümde ise değerlendirmelerini yaptığımız 174 ve 179 numaralı mülâzemet defterlerinin transkripsiyonu verilmiştir.Mülâzemet defterlerinde dönemin ilmiye sisteminin işleyişi hakkında birçok bilgiye sahip olunmakla beraber ilmiye mesleğine mensup birçok kişinin ismi zikredilmektedir. Bu yönüyle mülâzemet defterleri Osmanlı ilmiye teşkilâtı için çok önemli bir kaynak niteliğindedir.Anahtar Kelimeler: Mülâzemet, Mülâzım, Kadıasker, Ruznâmçe, İlmiye.

Mulazamat was the basis of the Ottoman clergy system. After completing a regular madrasah education mulazamat was the first step for a graduate towards the clergy ranks. Therefore in order for the clergy structure to work smoothly it was necessary for the introductory ways of the mulazamat system to remain reliable and well established. Mulazamat accounts are the main sources that inform us in detail about the working of this system.Based on two mulazamat accounts numbered 174 and 179 and belong to early nineteenth century the present study investigates mulamazat records kept between 1217 and 1224 (1802-1809AD). As the accounts are transliterated into modern Turkish script the mulazamat records are also chronologically discussed under separate titles.Along with an introduction the present study consists of four chapters. In the introduction, we gave the definition, the structure and the importance of kadiasker ruznamces and mulazamat accounts. Since several titles of the Ottoman clergy structure such as shaikhulislam, kadiasker, kadi, mudarris are mentioned in the mulazamat accounts the introduction is followed by the first chapter where an overview of the Ottoman clergy structure is presented.In the second chapter mulazamat system is discussed in terms of its working, the problems occurred in its operation throughout its history and the several methods which the system involved.In the third chapter the mulazamat accounts under investigation and which date between 1217 and 1224 (1802-1809 AD) are discussed. Such titles as naqibulashraf, shaikhulislam, kadiasker, mawali, kadi and muderris all of which were parts of the mulazamat system are discussed under separate title for each and information as to the ways and the number of the mulazims they provided is given. By doing this the working of the mulazamat system is analyzed and the information given about the mulazims in the accounts are presented in tables.The forth chapter includes the transliteration of the mulazamat accounts under investigation.Together with enormous informations regarding mechanism of its period, mulazamat records also include lots of names working for the Ottoman clergy. For this aspect, mulazamat accounts are significant source for the Ottoman clergy structure.Key Words: Mulazamat, Mulazim, Kadiasker, Ruznamce, Ottoman clergy.