Vekalet teorisi ve kaynak bağımlılığı teorisi bağlamında yönetim kurulu özelliklerinin finansal performansa etkisi: Halka açık gıda şirketleri üzerinde bir araştırma

Abstract

Bu tez çalışması vekalet teorisi ve kaynak bağımlılığı teorisi çerçevesinde, halka açık gıda şirketlerinde, bir kurumsal yönetim mekanizması olarak yönetim kurulunun yapısal özellikleri (yönetim kurulu büyüklüğü, bağımsız üye sayısı, yönetim kurulunun iş ile ilgili çeşitliliği, CEO ikiliği) ve yönetim kurullarının rolleri arasındaki ilişkiyi saptamakta; bu ilişkinin vekalet ve kaynak bağımlılığı teorilerinin varsayımları ve finansal performans (ROA ve ROE) üzerindeki etkisini incelemektedir. Bunun için dokuz adet halka açık gıda şirketinde çalışan on bir üst düzey yönetici ile görüşmeler gerçekleştirilmiş, görüşme metinleri NVivo 8 nitel analiz programı ile analize tabi tutulmuştur. Araştırma sonuçları örneklemde yer alan şirketlerin çoğunluğunun aile şirketi olduğunu göstermektedir. Yöneticiler şirketlerinde herhangi türde bir vekalet problemi yaşamadıklarını, bunun yaşanmaması için de çok sayıda denetim önlemi aldıklarını; dolayısıyla da en önemli vekalet maliyeti kaleminin izleme maliyetleri olduğunu belirtmişlerdir. Kritik kaynak olarak hammadde ve finansal kaynak üzerinde durulduğu görülmektedir. Hammaddenin türünün şirketin içinde bulunduğu alt sektöre göre farklılaştığı da belirtilmelidir. Bağımlılık ile ilgili görüşler değerlendirildiğinde bağımlılığın daha çok yasal düzenlemeler açısından devlete karşı olduğu görülürken, ikinci sırada ise hammadde tedarikçilerine bağımlılık hissedildiği tespit edilmiştir. Fakat hammadde tedarikçilerine bağımlı hisseden şirket sayısı üçtür. Bunun en büyük nedeni, şirketlerin çok sayıda tedarikçi ile çalışıyor olmalarıdır. Örneklemde yer alan şirketlerin ortalama yönetim kurulu büyüklüğü yedidir. Dolayısıyla ideal bir yönetim kurulu büyüklüğü söz konusudur. Yönetim kurulu üyelerinin seçiminde en çok pay sahibi olmak, daha sonra ise deneyim sahibi olmak etkili olmuştur. Bu kriterin altında yatan neden, halka açık gıda şirketlerinin çoğunluğunun aile şirketi olmasıdır. Şirketlerin sadece iki tanesinde CEO ve yönetim kurulu başkanı aynı kişidir. Aile üyesi ve pay sahibi olmaları nedeniyle işleri tek elde yapma ve gücü elinde bulundurma isteği, CEO ikiliğini tercih etmelerinin nedeni olarak gösterilmiştir. CEO ve yönetim kurulu başkanı farklı kişiler olan diğer şirket yöneticileri de CEO'nun farklı kişi olmasına rağmen aile üyesi ya da pay sahibi olduğunu belirtmişlerdir. Vekalet teoirisinde CEO ve yönetim kurulu başkanının ayrı kişiler olması önerilmekteydi. Sonuçlar teorinin aksi gibi görünse de aslında gıda sektöründe CEO ve yönetim kurulu başkanı aynı kişi olsun ya da olmasın; vekalet problemlerinden kaçınma isteği aile şirketi yapısı mantığının hakim olması nedeniyle işleri ve gücü tek elde toplama isteğinin bir nedeni olarak gösterilebilir.Çoğunluğunun içeriden üyelerden oluştuğu -ki bu üyelerden genellikle aile üyeleri- yönetim kurullarının daha çok izleme rolünü üstlendiği saptanmıştır. Örneklemde yer alan şirketlerin bağımsız yönetim kurulu üye sayısının ortalama iki olduğu ve bu üyelerin daha çok kaynak temini rolünü yerine getirdikleri görülmüştür. Bunu da daha çok farklı bakış açısı sağlamak ve yararlı sosyal ilişkiler ağına sahip olmak şeklinde yerine getirmektedirler. Yönetim kurulu üyelerinin mesleklerine bakıldığında farklı meslek gruplarına (yönetici, akademisyen, finans uzmanı, muhasebeci, mühendis, polis, gazeteci) mensup üyelerin birarada olduğu görülmektedir. Dolayısıyla çeşitli mesleki arkaplanlara sahip olan yöneticilerin şirkete farklı bakış açıları ile katkı sağlamaları olağandır. Diğer taraftan bağımsız yönetim kurulu üyelerinin sahip oldukları ilişkiler ağı ile çeşitli örgütler ile bağlantı kurmaya yardımcı oldukları görülmektedir. Yönetim kurulunun yapısal özelliklerinin finansal performans ile ilişkisi değerlendirildiğinde, halka açık gıda şirketlerinde tek başına bu özelliklerin finansal performans ile ilişkisi olabileceğini gösteren bir kanıta rastlanmamıştır. Örneklemde yeralan şirketlerin dört tanesinin genel anlamda zarar ettikleri de gözönünde buşundurulduğunda finansal performas değişkenleri olarak seçtiğimiz ROA ve ROE değerleri açısından bir değerlendirme yapmak mümkün olmamıştır. Şirketlerin genelinin finansal performans durumlarının kötü seyretmesinde analize dahil edilen on yıl içinde, Türkiye'nin ekonomik ve siyasi durumunun etkisi de gözönünde bulundurarak; daha sağlıklı sonuçlar ortaya koyabilmek için daha fazla şirketi ve 2006 yılı öncesine ait finansal verileri kapsayan araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır.Anahtar Kelimeler: Vekalet Teorisi, Kaynak Bağımlılığı Teorisi, Yönetim Kurulu, Kurumsal Yönetim

This dissertation determines the relationship between the characteristics of board of management (the size of board of management, the number of independent members, business variety of board of management, CEO duality) and the roles of board of managements in publicly traded food companies within the context of agency theory and resource dependence theory, and also investigates the effects of this relationship on agency theory's and resource theory's hypotheses and financial performance (ROA and ROE). Therefore, eleven senior managers, who work at nine publicy traded food companies, were interviewed, and interview transcripts were analiyzed via NVivo 8 Qualitative Data Analysis Software. Investigation results show that most of the companies taking part in the sample are family companies. Managers have indicated that there is no agency problem in their company and in order not to have agency problem they take many supervision precautions so that the most important monitoring cost is agency cost in their companies. It is seen that critical resources are raw materials and finacial resources. It should be indicated that the type of the raw material differentiates according to the sub-sector of the company. When the views about dependecy are interpreted it has been determined that firstly, companies are dependent to the government because of legal reforms and secondly they feel dependent to the raw material suppliers. However, the number of companies that feel dependent to the raw material suppliers are three. The most important reason of this is companies' having been working with many suppliers.The average size of the board of management of the companies taking part in the sample is seven. So, they are in ideal board of management size. It is seen that in selection of board of management, the first important thing is having the largest share in company and then having experience. The reason of this measure is most of publicly traded food compaines' being family companies. Only two companies' CEO is their board chairman at the same time. Because of being family member and stockholder, they prefer CEO duality in order to keep up with the work and hold the power. The other managers of the companies that have different people for CEO and board chairman stated that although they have different person for CEO, CEOs are either a family member or a stockholder in the company. In agency theory, it is suggested that CEO and board chairman should be different people. This result of the research is in contradiction with the agency theory, but avoidance of having agency problems may be seen as the reason of holding the power in the same person.Keywords: Agency Theory, Recource Dependence Theory, Board of Management, Corporate Governance