Mimarlıkta rasyonel ve irrasyonel biçimlendirmenin ekonomik göstergelere bağlı olarak değişimi ve bu değişimin 11. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Türk ve Avrupa uygarlıklarında örneklenmesi

Abstract

ÖZET Ayşe Zeynep ONUR Ph.D. Gazi üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüöü Ekim, 1986 Bu çalışmada, mimarlıktaki üslup değişimlerinin -rasyonel ve irrasyonel üslubun- toplumlardaki ekonomik refah ve bunalım dönemleri ile etkilenişimi araştırıl mıştır. Toplumsal ilişkilerin oluşmasında ilk belirleyici olan ekonomik alt yapının; refah ve bunalım dönemleri nin, bir üst yapı kurumu olan mimarlığı etkileyeceği, bu etkilen i simin de mimari üslûplarda değişimleri yara tacağı kuramından yola çıkılmıştır. Bunu incelemek amacıyla, öncelikle bu çalışmanın alanı olarak saptanan, 11. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Avrupa ve Türk uygarlıkları ekonomik düzey ve üslup değişimleri açısından incelenmiştir. Avrupa uygarlığı, Ortaçağların sonuna kadar Avrupa genelinde, Ortaçağlardan sonra ise seçilen altı Avrupa devleti, {İtalya, Fransa, İngiltere, Almanya, İspanya, Alçak ülkeler.) Türk uygarlığı da Anadolu Selçukluları ve Osmanlılar olarak ele alınmış, saptanan farklı üslup -III-ve ekonomik düzeyler grafikler üzerinde gösterilmiştir. Sonuç bölümünde, bu grafiklerin değerlendirmesi yapılmış, başlangıçtaki tezi doğrular biçimde toplumla rın ekonomik düzeyleri ile mimarlıktaki üslup değişim leri arasında bir etkilenişim olduğu saptanmış; ekono mik açıdan refah dönemlerinde rasyonel, bunalım dönem lerinde ise irrasyonel üslubun ortaya çıktığı görülmüş tür. Ekonomik değişimlere bağlı olarak oluşan değer yar gıları, toplumun bir ferdi olan sanatçıyı etkilemekte, onun ürününün üslubunu belirlemektedir. Ekonomik açıdan refah dönemlerinde, toplumda oluşar. güven duygusu, objektif ve kurallara bağımlı rasyonel, üslubu, bunalım dönemlerinde ise, değişen değer yargıla rı, güvensizlik ortamı irrasyonel üslubun ortaya çıkma sına neden olmaktadır. -IV-

ABSTRACT THE CHANGE OF RATIONAL AND IRRATIONAL STYLES IN ARCHITECTURE DUE TO THE ECONOMICAL DATA AND THE ILLUSTRATION OF THIS CHANGE ON THE TURKISH AND EUROPEAN CIVILIZATIONS BETWEEN ll1*1 AND 19th CENTURIES In this study, it has been investigated that the effects of the style alterations in the architecture -Rational and Irrational styles- with the economical wealth and crisis periods of the societies. It has been started from the theory that the economic base structure which is the first defining concept in the existence of social relations and wealth and crisis periods would effecet the architecture, a superstructure institution, and this effect would create the style alterations in the architecture. To investigate this, it has been investigated the European and Turkish Civilizations from the point of view of economic level and mode alterations from the second century to nineteenth century, determined as the scope of this study. It has been investigated that the European Civilization taken generally at the end of the medieval ages, after the medieval ages six selected European Countries (Italy, France, England, Germany, -V-Spain and the Low Countries ) and Turkish Civilization taken as Anatolian Seljuck and Ottoman Civilization, defined in the different styles and economic levels have been shown on the graphics. At the conclusion, the evaluation of these graphics has been made, it has been determined that the effect between the economic levels of the societies and style alterations in the architecture, regarding the thesis at the beginning confirmed, it has been understood that the rational mode arose in the wealth periods, irrational mode arose in the decline periods. Social values which are being existed depend upon the economic alterations effect the artist who is the member of the society, determined his products' style. In the wealthy periods from the point of view of economy, feeling of confidence arisen in the society class the rational style come into being which is depended upon the regulations, on the other hand, in the crisis periods changing social values and the lack of confidence causes irrational style come into being. -VI-