Çığ hareketinin sayısal model ile incelenmesi; Bozdağ uygulaması

Abstract

Kar çığları, Türkiye'de özellikle Doğu Anadolu, Doğu Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri gibi dağlık bölgelerde yaşayan insanları ve yaşam alanlarını tehdit eden doğa kaynaklı bir afettir. Türkiye'de çığdan korunma amaçlı ulusal çalışmalar, 1992 ve 1993 kış mevsimlerinde meydana gelen çığlarda 450'yi aşkın can kaybı ile sonuçlanan afetleri takiben başlatılmıştır. Ancak, çığ felaketiyle mücadele eden Avrupa ülkelerindeki benzer çalışmaların başlangıcı yaklaşık 150 yıl öncesine dayanmaktadır. Bu nedenle, bu tez çalışması ile, ulusal çığ önleme çalışmalarına katkıda bulunulması, özellikle son yıllardaki bilgisayar teknolojileri ve coğrafi bilgi sistemlerindeki gelişmelere paralel olarak yaygın kullanım imkânı bulan sayısal model uygulamaları ile elde edilen sonuçların gerçekleşmiş çığa ait veriler ile birlikte değerlendirilmesi yapılmıştır. Bu kapsamda, 2013 yılı kış mevsiminde yaşanmış çığa ait verilerin bulunduğu İzmir ili Bozdağ kayak merkezini içine alan saha pilot çalışma alanı olarak seçilmiştir. Yapılan arazi etütleri ve coğrafi bilgi sistemi programı yardımı ile seçilen alan içinde bulunan potansiyel çığ güzergâhları ve başlama bölgeleri tespit edilmiştir. Söz konusu çığ güzergâhları içerisinden gerçekleşmiş çığ verileri bulunan Kocadere, çalışma çığ güzergâhı olarak belirlenmiştir. Kar örtüsü ile ilgili olarak arazide yapılan ölçümlerle, Devlet Su İşleri tarafından yapılan kar rasatları ve proje kapsamında kopma bölgesinde kurulan Otomatik Çığ-Meteoroloji Gözlem İstasyonundan elde edilen veriler kullanılarak olası kopma derinlikleri ve kar yoğunlukları tespit edilmiştir. Seçilen çığ güzergâhında iki farklı çığ dinamik modeli kullanılarak farklı senaryolar çalışılmıştır. Kocadere çığ güzergâhında gerçekleşmiş çığ verileri ile program tarafından üretilen çığ durma mesafesi, kar basınçları ve kar yükseklik sonuçları birlikte değerlendirildiğinde, model sonuçlarının gerçekleşmiş çığ verileri ile uyumlu olduğu görülmüştür.

Snow avalanche is a natural disaster that threatens residents and habitat especially located in the mountainous regions of Turkey such as Eastern and South-eastern Anatolia and Eastern Black Sea. National prevention studies in Turkey against avalanche phenomena were initiated following the disasters that resulted in more than 450 fatalities in avalanches of 1992 and 1993 winter seasons. However, the onset of similar studies in the European countries, which has been fighting against avalanche disaster, go back about 150 years. Therefore, the goals of the thesis are to contribute to the national avalanche prevention studies, and perform a comparative study in order to investigate consistencies between real data collected from site and the numerical model predictions which are widely applied to such case studies in recent years with the advances in computer technologies and geographical information system. For this purpose, the region comprising Bozdağ ski center near to İzmir city was chosen as a case study area where the avalanche data existed from the avalanche disaster occurred in the 2013 winter season. With the help of site surveys and geographical information system, potential avalanche paths and release areas were determined. Among various avalanche paths, Kocadere, where real avalanche data existed, was chosen as the study path for comparison of simulation results. Potential release depths and snow densities were determined by using measurements of snow cover at the site, the data collected by the State Hydraulic Works and the recorded data of automatic avalanche-meteorological observation station that was set up in the release zone. Various scenarios were studied on the selected avalanche path using two separate avalanche dynamic models. From the comparisons of site data with the model predictions, it was concluded that the run-out distance, impact pressures and snow heights predicted by the model were compatible with the real avalanche data of the Kocadere avalanche path.