259 numaralı Hicri 1006-1008 (Miladi 1598-1600) tarihli Mardin şer`iyye sicilinin transkripsiyon ve değerlendirmesi

Abstract

Son dönemlerde şehir tarihçiliği üzerine araştırmalar yoğunlaşmış bulunmaktadır. Biz de bu çerçevede tarihte mühim bir dini ve ticari merkez olan Mardin'i, Şer'iyye Siciline bağlı kalarak incelemek istedik. Mardin; Müslüman, Hıristiyan-Süryani ve Yahudiler gibi değişik bir çok dini ve etnik yapının beraber yaşadığı, herkesin bir birini kendi konumlarında kabul edip bu ayrılıkları kültür zenginliği kabul ederek çatışma sebebi yapmadığı yerlerden birisidir. 259 numaralı Şer'iyye Sicilini seçmemizin sebebi Mardin'e ait en eski tarihli defter oluşudur. Transkripsiyonunu yaptığımız defter ile buna en yakın tarihli deftere baktığımızda aradaki zaman farkı 90 yılı bulmaktadır. 1598-1601 tarihli defteri seçmemizin sebebi Osmanlı arşiv vesikalarından olan Tahrir Defterlerindeki bilgiler ile Şer'iyye Sicillerindeki bilgiler arasında bir bağ kurmaktır. Bu defter, bölgede bulunan halk arasındaki uyumsuzlukları, merkez ile bölge arasındaki yazışmaları, azl, tayin, askeri, iktisadi, hukuki ve sosyal meseleleri ihtiva eden belgeleri içine almaktadır. İncelenen dönemde Mardin, Osmanlı idari yapısı içerisinde Diyarbekir Eyaletine bağlı bir sancak ve kaza merkezi durumundadır. Mardin, Anadolu ile Suriye ve Musul arasında geçit noktasında bulunması nedeniyle ticari yönden büyük bir öneme sahiptir. Sosyal bakımdan Mardin, bazı farklılıklar dışında, bulunduğu İslam coğrafyasının genel özelliklerini yansıtmaktadır. Köyler söz konusu olduğunda Müslüman nüfus ağır basarken; şehir merkezinde gayrı Müslim nüfusun fazla olduğu anlaşılmaktadır. Bu da Müslümanların daha çok tarım, ziraat ve hayvancılık; gayrı Müslimlerin ise sanat ve ticaret alanında yoğunlaştıklarını ortaya koymaktadır. Kısaca, Mardin şehir merkezi ve köylerinde üç yıllık bir dönemde meydana gelen olayları ihtiva eden bir Şer'iyye Sicilini esas alarak XVI. yüzyılın sonu ve XVII. yüzyılın başında Mardin'in idari, iktisadi ve sosyo- kültürel yapısını ortaya koymaya çalıştık.

Recently, many studies are noticed to have focused on City History. Within this framework, therefore, we wanted to investigate the Province Mardin, which was an important religious and commercial center in history, on the basis the court note-book (Şer'iyye Sicilleri). Mardin is one of the settlements where many different religions and ethnical structures such as Syrian-Christians and and Jews co-existed, and where everyone recognized the others within their position and accepted this diversity as a cultural richness, thereby not making this diversitiy as a reason for conflict. The reason why we have chosen the court note-book with number 259 is that it is the oldest historical note-book belonging to Mardin. The time lag between the note book whose transcription we have made and the nearest note-book to that is understood to be 90 years. Another reason for choosing such a note-book dated 1598-1600 is to establish a connection between the information in the court note-book and that in the registration note-books (tahrir defterleri), which are significant documents of the Ottoman Archives. This note-book includes the disputes among the people in the region, correspondance between the central governmet and the region, dismissals, appointments, and military, economic and judicial issues. At the period examined, Mardin was a sancak and district center of the Diyarbakır Principality within the Ottoman Administrative Structure. Mardin is of utmost impostance due its location on the transit point between Anatolia, Syria and Musul. Mardin socially reverberates overall features of the Islam geography except some differences. In terms of villages, musulman population is seen to have outweighed, whereas city population is preponderantly non-muslim, suggesting that musulmans were concentrated mostly on activities such as agriculture, farming and animal raising, while non-muslims were rather dealing in arts and crafts as well as trade. In conclusion, we tried to establish administrative, economic and socio-cultural structure of Mardin as of the late 16. century and the early 17. century on the basis of (Şer'iyye Sicili), containing the events taking place within a period of three years in the city center and villages.